Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Nieudanapróbasyntezywiaryirozumu:GeorgW.F.Hegel
MarcinLuterufundowałniemieckiejfilozofiiproblemepistemologiczny,którystanąłujejpodstawnanastępnestulecia,abyćmożezachowałswojąaktualność
dodziś.Chodzinamoradykalneepistemologicznerozdzieleniepoznanianarozumiwiarę,czylinaskrajnyracjonalizminarówniebezkompromisowyfideizm,gdzie
nieistniejejakakolwiekmożliwośćkompromisucodometodypoznaniaprawdyorzeczywistości.Podejmowaneprzezoświeceniowychfilozofów(G.E.Lessing)[22]
orazteologów(G.HermesiA.Günther)[23]próbywprowadzeniaracjonalnościoświeceniowejdonaukteologicznychponiosłyporażkęinieprzyjęłysię,gdyż
nietrudnobyłojeodczytaćjakokapitulacjęluterańskiejwiaryprzeddrapieżnościąizaborczościąrozumu(zresztąwistocienatympolegałytepróbysyntezywiary
irozumu).
Luterańskie,awistocieawerroistycznecodoswojegogenetycznegopochodzenia,skrajnerozdzieleniewiaryirozumuzdominowałofilozofięniemieckąipanujące
wniejpodziałyepistemologiczne.NajejfideistycznymskrzydlemusimytutajwymienićanabaptystówzXVIwieku,zantyracjonalizmemktórychwgwałtownąpolemikę
wszedłwkońcunawetLuter,zarzucającimodejścieodwiaryopartejnaLiterzewkierunkuniczymnieograniczonejegzaltacjiiteologicznegomarzycielstwa(dlatego
ochrzciłtenruchpogardliwymmianem„marzycieli”,dieSchwärmer),prowadzącychdoideirewolucyjnychpolitycznieispołecznie[24].Radykałowiepoczątkowo
głosililiteralneodczytywaniePismaŚwiętego,dowodząc,żewszelkarozumowaczyteżodwołującasiędoautorytetuinterpretacjato„wielkieświętokradztwo
Antychrysta”(A.Karlstadt)[25].JednakspirytualiścitegokierunkuszybkoprzestaliczućsięograniczeniLiterą,atymbardziejjejniepodlegającądyskusji,jedyną
(rzekomo),prawowitąwykładniądanąprzezLutra,iogłosiliwyższośćBożegonatchnienia,fideistycznejekstazyiegzaltacjinadświętymtekstem.Twierdzili,
żeczłowieknatchniony,żyjącysamąwiarą,niepotrzebujejużaniLitery,anikanonicznejinterpretacji,anirytów,anisakramentów,aninawetjakiegokolwiek
widzialnegokościoła,takżetegoreformowanego.Prawdauzyskanabezpośredniopoprzeznatchnienie,wizjeicudowneznakizastępujeimwszelkiemądrości[26].
EzoterycznymineognostyckimepigonemkierunkufideistycznegobyłpotemŚlązakJakubBöhme,którywywarłdużywpływnaskrajne,aleaktywnegrupyreligijnych
radykałówztzw.drugiejReformacji[27].
FideistycznymiuczniamiLutrabylitakżewalczącyzwszelkimiformamipolitycznejipoznawczejrozumnościniemieccyromantycy,którzyogłosiliprawdziwyprymat
estetykiwżyciuspołecznymiuczuciawpoznaniureligijnym[28],marzącopowrociedoŚredniowiecza,czylidoepokisprzedeksplozjiracjonalizmu[29].Negacja
rozumnościsprowadzałananichwielekrytyki,międzyinnymizarzutyreligijnegomodernizmu,gdyżuczuciestawialiwyżejniżTradycję,rozumscholastycznyiautorytet
[30].Poglądtakijestjednakbłędny.WspomnianenegacjeniewynikajązprogramowegobuntuwobecTradycjikatolickiejczytradycjiluterańskiej,leczzfideistycznego
sposobuprzyjęciawiary,któregoźródłemjestluterańskifideizm,aktórejtowiaryniemogąograniczaćaniracjonalneinstytucje,aniracjonalnedogmaty.Dlatego
FriedrichD.E.Schleiermachersprowadzałwiarędouczucia[31]zwalczającteologięischolastykęjako„zawszetylkomartwą,zimnąmasę”[32]inegującwszelkie,
racjonalnieustanowioneiprzyjętemocąautorytetudogmaty.Wtychostatnichwidziałtylko„sztucznegmachy”stworzoneprzez„teologówmartwejlitery”[33].Wiarę
religijnązpoetyckąegzaltacjąłączyłwcałośćtakżeNovalis[34],uktóregoznajdujemyszczególniedziwacznerozumienieBogajakobytustwarzanegoprzezczłowieka
dziękimiłości,czylidziękizwiązkowiduchowemukobietyimężczyzny,cołączyideęBogazpoezjąerotyczną[35].Wiaręsprowadzałdouczuciawspomaganegoprzez
entuzjazm,wyobraźnięipozaracjonalnesymboletakżeFriedrichSchlegel,itorównieżposwojejkonwersjizluteranizmunakatolicyzm(1808)[36].
Ortodoksyjne,luterańskie,fideistycznepojmowaniewiaryprzetrwałowśródpruskichpietystóważdopołowyXIXwieku,gdywoczachliberalnegoiintelektualnie
wyemancypowanego,mieszczańskiegoświatastalisięsynonimemobskurantyzmuinajprymitywniejszegozabobonu,zresztąniebezracji[37].
ZkoleikierunekskrajnieracjonalistycznyreprezentujeImmanuelKant,pochodzącyzresztązpietystycznejrodziny,synpastorajednejztakichwspólnot.Tym
niemniejjegofilozofia,czyliwiedzazdobywanazapomocąrozumu,stanowizaprzeczeniepietyzmuinieznaBogajakobyturozpoznanegoprzezfideistycznąegzaltację.
Mającnamyślipietystów,filozofzKrólewcakrytykuje„obłędmistycyzmu”[38].NienazwalibyśmygojednakwrogiemLutra,gdyż,mimoswojegoracjonalizmu,myśli
całkowiciezgodniezeschematamiojcaReformacji,bowjegokoncepcjachfilozofia(racjonalizm)stanowizaprzeczeniewiary(fideizm).To,coróżnigoodLutra
ipietystów,towybórdrogipoznania,anieprzekonanieoostatecznejsprzecznościobydwustanowisk.Kantpubliczniewyznajezresztąluteranizmbędącyreligią
państwową.PoreakcjikrólapruskiegoFryderykaWilhelmaII,którywybuchłgniewempolekturzejegopismnegującychwiarę,nigdypóźniejniezaprzeczyłwprost
prawidłomreligiistanu.Wrzeczywistości,racjonalizującisekularyzującrzeczywistośćdostępnąniemieckim,reformowanymchrześcijanom,całyczaspośredniozwalcza
pietystycznyfideizm,czylijedynądostępnąewangelikomdrogępoznaniaBoga.
WsystemieImmanuelaKantaStwórcaniejestchrześcijańskimBogiem,żywymitranscendentnym,leczjedyniefilozoficznąhipotezą—podobnie
jakinieśmiertelnośćduszy—gruntującątwierdzeniaetyczne.Konsekwentnie,wsystemietymniemamiejscanaObjawienie,ponieważBógnigdyiwżadensposób
nieujawniłswojejobecnościludziom[39],będąctylkoużytecznądlauzasadnieniaetykikonstrukcjąracjonalną,którejokreśleniaizastosowanywniejjęzyk
dyskursywnyzostałzapożyczonyzchrześcijaństwa.Bógniejestnawetdawcątejżeetyki,jakbyłojeszczeupiszącychwtymsamymczasieszkockichdeistów,gdyż
tęczłowiekznajdujewsamymsobie.IdeaBogastanowitylkolegitymizacjętwierdzeńmoralnychwoczachnie–filozofów,którzyniezadająsobiepytańetycznych
wcodziennymżyciu.WsystemieKantowskimniemamiejscaaninawiarę,anina—jakżeistotnewfideistycznymluteranizmie—pojęciełaski.KantowskiStwórca
niejestzwiązanyzjakąkolwiekistniejącąkonfesją,nieopisujągotradycyjnedogmaty(trynitaryzm,Wcielenie,Odkupienie),gdyżjeśliwogóleistnieje,cobardzo
wątpliwe,tojestbóstwemnaturalnym,poznawalnymwyłączniewsposóbnaturalistyczny(rozumowy)[40].
Paradoksemopisanychpowyżejpoluterańskichsystemówpanującychwniemieckiejteologiiifilozofiijestto,żewszystkietekierunki(spirytualizmanabaptystyczny,
böhmyzm,pietyzmikantyzm)sączystąkontynuacjąschematumyślowegoLutra.Jakkolwiekposzczególnekierunkisąsprzeczneiantagonistyczne(szczególnie
współistniejącechronologiczniepietyzmversuskantyzm),towychodzązewspólnegopnia,jakimjestteoremat(tezaniewymagającadowodzenia),żewiarairozum
wzajemniewykluczająsię.Luterpodpisałbysiępodtympoglądemobydwomarękami.Różnicapomiędzynimijesttaka,żepietyzmjestfideistycznąkontynuacją
luterańskiej,religijnej,antyrozumowejortodoksji,böhmyzmianabaptyzmspirytualistycznysąjejkontynuacjamiwsferzeepistemologicznej,aleegzaltacjadoprowadziła
ichzwolennikówdoheterodoksyjnegozdefiniowaniaprawdwiary,akantyzmstanowijednoznaczneopowiedzeniesiępostronierozumuprzeciwkowierze.Wszystkie
tesystemy,mimodzielącychjeróżnic,konsekwentniegłosząniemożnośćpogodzeniafideszratio.
WhistoriiniemieckiejmyślirazjedenpoLutrzepodjętojeszczepróbęstworzeniawielkiejsyntezywiaryirozumuwjedenzwartysystem.MowaosystemieGeorga
W.F.Hegla,powstałymwpierwszejpołowieXIXwieku,apróbującympogodzićluteranizm(którymjegoumysłbyłsilnieprzepojony)zracjonalizmem[41].
MyślreligijnaHeglamiaładwaetapy:młodzieńczyidojrzały.WokresiepierwszymfilozoftenbyłpodsilnymwrażeniemfrancuskiegoiniemieckiegoOświecenia[42]
.WeFrancjifilozofowieXVIIIwiekudążylidounicestwieniareligiizapomocąrozumuianihilizacjisamejideiBoga,czemutowarzyszyłyskrajnieantyklerykalnehasła;
wAngliimyślicieletegożstuleciachcielisprowadzićchrześcijaństwodonaturalistycznegodeizmu.FilozofiaOświecenianiemieckiegozmierzałazaśkuracjonalizacji
religii,poprzezjejwysuszeniezwiaryisprowadzeniedosystemuetycznego,użytecznegodlaludu,czemumiałotowarzyszyćuproszczeniedogmatówiliturgii[43]
.WyrazemtejtendencjiumłodegoHeglabyłtekstŻywotChrystusa(zpołowylatdziewięćdziesiątychXVIIIwieku)traktującyożyciuioosobieJezusanapodstawie
tego,conatentematwiemyzczterechkanonicznychEwangelii.PrzedstawionetutajżycieZbawicielaodbiegawdwóchistotnychmomentachodliczniedostępnych
wliteraturzebiografiiautorstwapisarzychrześcijańskich:
1)OpisżywotaZbawicielakończysięwmomencieJegoukrzyżowaniainiemawnimmowyoZmartwychwstaniu,dalszymnauczaniuikońcowym
Wniebowstąpieniu,cosugeruje,żeJezusponiósłnakrzyżuśmierćostateczną.Skonałjakoczłowiek,ponieważbyłtylkoczłowiekiem.
2)CharakterystycznajestinterpretacjanauczaniaJezusa,którykonsekwentnieniejestprzedstawianyjakoSynBoży,leczjakonauczycieletyki,któryprzeciwstawiłsię
formalistycznejnaucefaryzeuszy,kierującsięodruchemserca.Wsumieukazanyjestjakoswojegorodzaju,jakbyśmytodziśpowiedzieli,postępowyrabbi,który
wychodzipozastareizgrzybiałetwierdzenia.Tointelektualistareformującyzepsuteobyczajeisprowadzoneprzezfaryzeuszydoczczychformułeknaukietyczne
iteologiczne[44].
GeorgW.F.Hegelniepiszewprost,alejegowczesnepismaniedwuznaczniesugerują,żeJezusniebyłChrystusem.Byłpostaciąhistoryczną,którąludzienazbyt
pochopnieuznalizaSynaBożego,Bogaiczłowiekarównocześnie,podczasgdywrzeczywistościbyłtotylkoczłowiekoszlachetnymumyśle,przejętyideałami
etycznymi,któryzostałzamordowanynakrzyżuitakzakończyłostatecznieswojeżycie.
PóźnyHegelwwielupunktachodcinasięodswojejradykalnejmłodości,znamionowanejprzezskrajnieracjonalistycznąnegacjęprawdtranscendentnych
chrześcijaństwa,atakżesympatiędlaRewolucjiFrancuskiej(pókiniezobaczyłjakobińskiegoterroru)[45].Wkolejnychlatachprzestajepubliczniewystępować
