Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
WświeciepowieściHenrykaRzewuskiego
swychwypowiedzi,równocześniejednakfascynowałbogactwempisarskie-
gowarsztatu,niezrównanąznajomościąkontuszowejPolskiibolesnątraf-
nościąstawianychdiagnozspołecznych.Jakniktinnypotrafiłwskazywać
apatięizagubieniePolakówpołowyXIXwieku,potrafiłpiętnowaćnarodo-
wewadyidopominaćsięopogłębionądyskusjęnadmożliwymiscenariu-
szamiprzyszłościnarodubezpaństwa.Zadawałnajprostsze,aprzeztonaj-
trudniejszepytania:owiernośćtradycji,zdradę,wartośćprzysięgiskładanej
władzyiprawoczłowiekadoingerowaniawboskiplandziejów.
Początekkarierypisarza,wyznaczonyspektakularnymsukcesemPamią-
tekSoplicy-arcydziełaromantycznejgawędyszlacheckiej-byłprzezjego
współczesnychwiązanyznadziejąnarodzingenialnegoflmalarzastaropol-
szczyzny”,zoczekiwaniem,żewkolejnychswychdziełachRzewuskiwysta-
wigodnypomnikszlacheckiejprzeszłościnarodu.Tymczasemledwoutrwa-
liłasiępozycjapisarza,ledwoudałomusięzbliżyćztwórcamizwiązanymi
zflTygodnikiemPetersburskim”istworzyćwokółpismaciekawyośrodek
myślikonserwatywnej,topublikującw1841rokusweMieszaninyobyczajo-
we,zimponującąwprostdezynwolturądefinitywniezaprzepaściłwszystkie
nadziejewiązanezeswąosobą.Drugie,zniecierpliwościąoczekiwanedzie-
łouwielbianegoautoraPamiątekSoplicyniepomierniewzburzyłoPolaków.
MieszaninywniczymnieprzypominałyPamiątek,wręczzdawałysięichpo-
kracznąkarykaturą.Rzewuskinietylkozarzuciłformęszlacheckiejgawędy,
lecztakże(coważniejsze)-będącznawcąiwielbicielemnarodowejkultury
-wieszczyłjejnieuchronnąśmierćiroztopieniesięwcywilizacjiprzyszłości,
zajakąuważałImperiumRosyjskie.RadykalizmpostawionychwMieszani-
nachdiagnozpolitycznychispołecznychpozostawałwrażącejsprzeczności
zduchemPamiątekSoplicyicałejwolnościowejtradycjiliteraturypolskiego
romantyzmu.W1841roku,zchwiląwydaniaprzeklinanegodzieła,polscy
czytelnicypoznalijanusoweobliczeHenrykaRzewuskiego-pisarza,któ-
ryzjednejstronymógłbyćstawianyzawzórpatriotyzmu,zdrugiejzaśza
przykładzaprzaństwanarodowego.Mrokpoglądówobjawionychnakar-
tachMieszaninpołożyłsięcieniemnacałejpóźniejszejtwórczościpisarza,
pogłębiajączlatamiprzepaśćdzielącątwórcęodczytelników.Dlaswych
współczesnychRzewuskipozostawałnierozwiązywalnązagadką-flobraz-
kiemrembrandtowskimzczarnychcieniówićmiącychzłożonymświateł”3,
wktórymnostalgicznyblaskSoplicyzPamiątekzmagałsięzpiekielnym
mrokiemBejłyzMieszanin.PiotrChmielowski,zaintrygowanyosobowością
idziełamiHenrykaRzewuskiego,opisującjegoartystycznyfenomen,po-
służyłsięmetaforąmeteoru,którywzbudzająclękikonfuzjęswymrównie
nagłym,cokrótkimrozbłyskiemnafirmamencieliteratury,zezdwojonąsiłą
oświetlałoswojoneijużniezauważanezłorozpanoszonenaświecie.WNa-
szychpowieściopisarzachpisał:
3J.I.Kraszewski,Wstęp,w:H.Rzewuski,Próbkihistoryczne,Paryż1868,s.III.
