Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
11
Rzewuskiwystąpiłnawidownipiśmienniczejjakomąż48letni,zprzekonaniamijuż
ustalonymi,przynajmniejdopewnegostopnia,zartyzmemtakrozwiniętym,żejuż
małocowyżejwznieśćgopotempotrafił.Niepodobnagobyłoprzyjmowaćjakode-
biutantawliteraturze,alejakoskończonegomistrza.Takgoteżprzyjęto.Wkrótce
atoliobjawiłasiędziwnawspołeczeństwienaszymantypatiawzględempoglądów
hr.Henryka.Czciłogojeszczedosyćdługoszczupłekółkosympatyzującychznim
literatów,alewśródmasyoświeconychrosłaniechęć,zpoczątkudoniektórychzdań
tylko,apotemdocałejjegoumysłowejdziałalności,anawetidojegoartyzmu.Nie
zszedłonwprawdzienigdynastanowiskoczłowieka,któregosięlekceważy;aledo-
czekałsięsilnychnapaścipiśmienniczych,wrzawliwejniechęci,anawetiwzgardy...
ByłorzeczywiściecośmeteorycznegowpojawieniusięRzewuskiegonahoryzoncie
literackim4.
RówniedalecyodjednoznacznegopotępieniaRzewuskiegobylidwajinni
znamienicipisarzeepoki-JózefIgnacyKraszewskiiStanisławTarnowski.
WpoświęconychautorowiListopadaszkicachpisalioparadoksachjego
życiowychwyborów,niemożliwymwręczdozaakceptowaniafatalizmie
jegodiagnozhistoriozoficznych,mistrzostwieliterackiminieporównanym
wprosttalenciepolemisty.Wtychrozważaniach,próczbezradnościwobec
zagadkiosobowościRzewuskiego,wybrzmiewałotakżepoczuciezmarno-
wanejszansy;właśnienietyleopowieśćozmarnowanymtalenciepisarskim,
ileświadomość,żeodwracającsięodtegokontrowersyjnegotwórcyimyśli-
ciela,Polacyzaprzepaścilimożliwośćprzeprowadzeniajednejznajważniej-
szychdebatnatematswejnarodowejtożsamości.
HenrykRzewuski-spadkobiercawielkichtradycjiswegorodu:prawnuk
syberyjskiegozesłańcahetmanaWacławaRzewuskiegoisynideologaszla-
checkiegorepublikanizmuAdamaWawrzyńcaRzewuskiego,przezmatkę
JustynęzRdułtowskichskoligaconyzTadeuszemRejtanem,aprzezbabkę
zKarolemRadziwiłłemflPanieKochanku”,jakoautor,którynakartachPa-
miątekSoplicyudowodniłnietylkowybitnytalentprozatorski,aletakżenie-
zwykłąwprostwrażliwośćnagłosprzeszłości,miałwszelkiedanepotemu,
bystaćsięnajwybitniejszympolskimpowieściopisarzemhistorycznympo-
łowyXIXwieku.Wartośćartystycznajegodziełstawiałagowrzędzienaj-
ważniejszychtwórcówkrajowegoromantyzmu,leczwyznawanepoglądy
ideklarowanybrakwiarywmożliwośćodrodzeniaPolskinieodwołalnie
skazywałyRzewuskiegonapatriotycznyostracyzm.Przesyconepolitycz-
nymialuzjamiianachronicznym,zdaniemczytelników,tradycjonalizmem
powieścihistoryczneRzewuskiegonieznalazłygodnegomiejscawkanonie
polskiejprozyepokiRomantyzmu,zaśpamięćopisarzu,oskarżanymonaj-
czarniejsząreakcję,pochłonęłymrokihistorii.
ZapomnienieokazałosiękarąibłogosławieństwemdlaHenrykaRzewu-
skiego.Dziśtylkolepiejzorientowaniwhistoriitamtejepokipamiętająpisa-
rzowipatriotycznyskandal,jakiwywołał,publikującnajpierwwspominane
4P.Chmielowski,HenrykRzewuski,w:tegoż,Nasipowieściopisarze.Zarysyliterackie,Kraków
1887,s.134.
