Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
WświeciepowieściHenrykaRzewuskiego
pewne,żeocknioneirozbawionewięcejjakkiedykolwiekżycieumysłowepolskie
przejawiwtejsamejmierzeniejedność,osobistości,kłótnie,którenaszawszetrawiły;
cozaśjestznakiemzatrważającym,to,żetapowszechnaniezgodacorazsięwzmaga
igłosliteraturyjestszczerymgłosemsporuinieprzyjaźniodjednegododrugiego28.
Rzeczywiściebyłocośniepokojącegowtejdebacie.Niewątpliwiejejte-
matyczneprzeorientowaniewiązaćnależyzbrakiemmożliwościotwartego
wypowiadaniasięwkwestiachnarodowych,bezwzględnieblokowanych
przezcarskącenzurę.Niemniejjednaknawetdziśuderza,jakbardzodys-
kusjazBejłąijegoMieszaninamibudowanabyłanaurażonychambicjach,na
tematachzastępczychalbonaatakachadpersonamipróbachdezawuowa-
niaRzewuskiegojakoartystyimyśliciela.Tenzaskakującyobrótsprawynie
umknąłuwagiStanisławaTarnowskiego,którypisał:
Wrażeniewięcczytelnikówbyłonaturalneisłuszne:tylkoobjawiłosięonoźle,nie-
zręcznieiniezbytrozumnie-krzykiem.(...)Trzebabyłozrobićinaczej:wskazaćjego
słabestrony,zbićjegofałszywetwierdzenia,zatrząśćparadoksalnąargumentacją,po-
kazaćmu,żeniejesttakmądrym,jakmniema-totrzebabyłozrobić,itozrobićbyło
możnaibyłołatwo,aktowie,czyktobytobyłzrobiłniebyłbyiRzewuskiegona
resztężyciauratował29.
NastępnieTarnowskisporządzałkatalogniezadanychRzewuskiemupytań,
niepodniesionychwątpliwości,wreszciekwestii,któretamtapubliczność
przełknęłazbytłatwo,aktóredomagałysiężywegoodzewu.Lekturatejlisty
poniechanychtematówuświadamia,żeówczesnychczytelnikówMieszanin
obchodziłatylkowspółczesność,doraźność;zdająsięoniwogóleniezajmo-
waćsugerowanąprzezRzewuskiegoperspektywąkońcakulturyinarodu
polskiego,czylitymiwątkami,którewprzyszłościstanowićbędąjądrojego
publicystykiiokażąsięnajistotniejszewjegopowieściach;wątkami,które
jakonajważniejszepodejmąwspółcześninamhistorycyidei,zajmującysię
flmyślązaprzeczną”hrabiego-literata.
Trudnodziśpowiedzieć,dlaczegowtychsporachniepodjętonajistot-
niejszychtematówMieszanin.Czynapewnoracjęmającibadacze,którzy
mówią,iżskuteczniebroniłaRzewuskiegodziałalnośćrosyjskiegocenzora?30
PrzecieżFeliksowiZielińskiemu,którywswychrecenzjachniezgadzałsię
zkatastroficznymiwizjamiRzewuskiego,udawałosiępisaćoprzyszłości
literaturypolskiej,niedwuznaczniesugerując,żemanamyśliprzyszłośćna-
rodupolskiego31.AmożeracjęmiałMichałGrabowski,gdywprywatnym
liściedoKraszewskiegopisał:flTojestnajwiększenieszczęścieRzewuskiego,
żeniechcąznimsięwdaćwrozprawę,powiadając,żetoniemożnadla
28MichałaGrabowskiegolistyliterackie...,s.312.ListdoH.Rzewuskiegoz14czerwca1843.
29S.Tarnowski,HenrykRzewuski...,s.512.
30A.Ślisz,HenrykRzewuski...,s.196-197.
31F.Zieliński,flBibliotekaWarszawska”1842,t.I.
