Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
krótki),tj.wiedzaosystemachskrótówstosowanychwróżnychepokachikręgach.
Obokzasadskracaniawgręwchodząnierzadkoskrótynietypowe,którezestawiasię
wformiesłownikowejdopodręcznegoużytku.Najbardziejupowszechnionąpomoc
wtymzakresiestanowisłownikAntoniaCapellegoDizionariodiabbreviaturelatine
editaliane(1929).
Dyplomatyka(zgreckiegoiłacińskiegofldiplomań-dokument)-jestnauką
odokumencie,awięcmazastosowaniedojednej,coprawdabardzoważnej,kategorii
źródełhistorycznych.WyodrębnionajużwXVIIwieku,służyłapierwotniewykry-
waniudokumentówsfałszowanych.Dziśjejfunkcjeidądalej,wkierunkuśledzenia
roliświadectwapisanegowkulturzeiwspołeczeństwie,geografiiichronologiizwy-
czajówkancelaryjnychitp.Służąckrytycedokumentów,dyplomatykaśledzisposób
stosowaniakoniecznychidopuszczalnychformuł,każerozróżniaćznamionazewnętrz-
nedokumentów,takiejak:materiałpisarski,rodzajpisma,sposóbprzywieszenia
pieczęciicechyszczególne,orazznamionawewnętrzne:formułydokumentu,listy
świadków,język.Niekiedydopieroanalizatreścidokumentupozwalaodpowiedzieć
napytanie,czyniejestonfalsyfikatem.
Sfragistyka(zgreckiegoflsfragidańlubflsfragisń-pieczęć)-jakonaukaopieczęci
jestściślezwiązanazdyplomatyką.Pieczęćstanowiłabowiempodstawowyśrodek
uwierzytelniającydokumentśredniowieczny.Podpis,stosowanyjużwXVwieku,
upowszechniłsiędopierowwiekuXVI,niewyparłjednakpieczęci,leczznią
współistniał.Pieczęćśredniowiecznaniebyławytłaczanaczyteżodbijanawprostna
papierze,alenawosku,laku,ołowiuiwyjątkowonazłotejpłytce(złotabulla);
przywieszanojąwdolnejczęścidokumentunasznurzelubpaskupergaminowym.
Rzadziejwkładanomateriałpieczętnywnacięciepergaminulubpapieru,poczym
rozpłaszczanogozapomocątłokapieczętnego.Sfragistyka-jeżelimabyć
instrumentemkrytykidokumentu-wymagawiedzywyspecjalizowanej.Badacz
bowiemniemożesięograniczyćdoodczytanianapisunapieczęciczyrozpoznania
ikonograficznegowyobrażeńnapieczętnych.Musiznaćtypologiępieczęciobejmującą
stosowanewróżnychkancelariach(papieskiej,cesarskiej,królewskiej,biskupiej,
opackiej,prywatnej)formytłokapieczętnego,którymnadawanokształtpieczęciom.
Powinienznaćtechnologięsporządzaniamateriałów,zktórychwróżnychczasach
iróżnychkancelariachodlewanopieczęci,atakżesposóbjejprzywieszaniaitech-
nologięwykonaniasznura,jeżelipieczęćbyłananimzawieszana.Dokładnewięc
rozpoznanietychelementówwymagawręczbadańlaboratoryjnych.
Chronologia(zgreckiegoflchronosń-czas)-jestkolejnądyscyplinąpomocniczą
historii,mającąpodstawoweznaczeniedlakrytykidokumentów.Znówtrzeba
powiedzieć,żewróżnychczasachiwróżnychkancelariachstosowanoróżnesposoby
datacji.Anachronicznośćdatacjilubjejformaodbiegającaodstosowanegowdanym
kręguzwyczajumożebyćsygnałem,iżdokumentnależydobrzezbadaćpodwzględem
jegowiarygodności.Chronologiajestnietylkoinstrumentemkrytykiźródła,aletakże
środkiemposługiwaniasięnacodzieńprzekazemźródłowym.Pozwalawszakże
rozszyfrowywaćpojedynczedaty,bowiemsposobyichzapisywaniawśredniowieczu
bardzoodbiegałyodnaszychdzisiejszychsposobów.Beztablicchronologicznych,
pokazującychWielkanociświętaruchomewdanymroku,wogóleniemożliwebyłoby
wznacznejwiększościprzypadkówodczytywaniedat.Jeżelidokumentnosinp.datę:
dyplomatyka
sfragistyka
chronologia
37
