Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie-Rzeczpospolita
uprogukatastrofy
Wiekstraconychnadziei
Przeszłostuletniokres,odwybuchupowstaniaChmielnickiegodoustaniauniiperso-
nalnejpolsko-saskiej(1648-1763),mógłbynosićwdziejachPolskinazwęwiekustraconych
nadziei.Rzeczpospolitapolsko-litewska,którajeszczewpołowieXVIIwiekunależała
dogronapotęgwśrodkowejiwschodniejEuropie,spadanapozycjępaństwadrugorzę-
dnego,októregolosachdecydująsąsiedzi.Wychodząnajawwszelkiesłabości,jakie
kryłysięwustrojuRzeczypospolitej,którywpoprzednimwiekumógłsłużyćzawzórdla
innychkrajów.Najwyższyorganpaństwa-sejm-pogrążasięwniemocy,zaśwładza
elekcyjnychkrólówjestzbytograniczona,bydorównaćdziedzicznymmonarchomrządzą-
cymcorazbardziejabsolutnie.Załamaniegospodarczeodbijasięnastaniefinansów.Po-
wodujetoosłabieniesiłmilitarnychwokresie,kiedysąsiedniepaństwarozbudowują
iunowocześniająswojearmie.Wrezultaciedochodzidogłębokichdysproporcjimiędzy
możliwościamiRzeczypospolitejiotaczającychjąmocarstw,którewidząwniejobiekt
dlaswychekspansywnychdążeń.
StantendostrzegaliówcześniPolacy,tylkonieliczniwszakżeskłonnibylidecydować
sięnazmiany,któreprowadziłybydoudoskonaleniaistniejącegosystemu.Większość
uważała,żewystarczyprzywrócićdawny,naruszonyprzezprywatęiambicjeporządek,
naprawićmnożącesięnadużyciaiwypaczenia,czyli,jakwówczasmówiono,egzorbitancje,
byRzeczpospolitaodzyskaładawnąpozycję.Wraziepotrzebyizagrożeniazzewnątrz
wystarczyćmiałoodwołaniesiędoofiarnościimęstwaobywateli,cookazałosięskuteczne
jeszczewwojnachzpołowyXVIIwieku.Wśródmniejszościdojrzewałoprzecieżpowoli
przekonanie,żeniezbędnesągłębszezmiany:udoskonalenieiusprawnieniewszelkich
organówwładzy,unowocześnieniegospodarkiistosunkówspołecznych,znacznepowięk-
szenieireorganizacjaarmii.Zczasem,gdypojawiłysiękonkretneprojekty,zatakąwszech-
stronnąreformąopowiadałasięcorazliczniejszagrupamagnatówiszlachty.Przemogły
jednakdoraźneinteresyfakcyjne,prywata,atakżenaciskizewnętrzne-idogruntownej
reformydokońcaomawianegookresuniedoszło.Wrezultacierozbudzonotylkonadzie-
je,żewPolscemogłobybyćlepiej,istraconoczas,kiedymożnabyłoRzeczpospolitą
stan
państwa
wXVIIiXVIII
wieku
świadomość
potrzeby
reform
9
