Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Światprzed»rewolucj¹»neolityczn¹
Typologianarzędzikamiennych
Formynarzędzikamiennych,podobniejaktechnikaich
produkcji,byłyoddawnauważanezawskaźniketapów
ewolucjikulturyludzkiej.Klasyfikacjanarzędziopartazarów-
nonatechniceichprodukcji,jakinakształcie,byłapodsta-
wowąmetodąbadańnadkulturąspołeczeństwprehistorycz-
nych.
Jakwspomniano[Paleolitycznatechnikałupania],narzę-
dziakamiennebyłykształtowanezarównozbryłkamiennych,
poprzezodbijanieodnichodłupków(tzw.narzędziardzenio-
we),jakrównieżzezmodyfikowanychformodłupków,przez
obrabianieichkrawędzilubpowierzchni(tzw.retuszowanie).
Wyróżnionewtensposóbnarzędziaklasyfikowanona
podstawietechnikiichprodukcji(np.obróbkęrdzeniową,
dwustronną,którabyłapodstawąwydzieleniatzw.bifasów)lub
teżformywyjściowej(np.narzędziaotoczakoweformowane
zkamiennychotoczaków).
Narzędziaodłupkoweklasyfikowanesąnapodstawie
położeniakrawędziretuszowanejwstosunkudokierunku
odbiciaodłupka(narzędziazretuszamilateralnymilubtrans-
wersalnymi,zwaneczęsto„zgrzebłami”)oraztypuretuszu(np.
narzędziazretuszamidwustronnymi,tzw.bifacjalne,lub
narzędziatzw.tylcowe,zretuszamilateralnymistromymi).
Wrazzpojawieniemsięnarzędziwiórowych(czyliwydłu-
żonychprostokątnychodłupkówokrawędziachrównoległych
lubzbieżnych)ichkształtyulegająwiększejstandaryzacji.
Nazwyposzczególnymtypomtychnarzędzizostałynadane
napodstawieprzypuszczalnejfunkcji,opartejjednakwyłącznie
nawspółczesnychanalogiachetnograficznychlubskojarze-
niachznarzędziamimetalowymi,użytkowanymiwspółcześnie.
Wtensposóbm.in.narzędziazretuszamipoprzecznymi
nazwano„drapaczami”,narzędziazestromoretuszowaną
krawędzią(tzw.tylcem)–„nożami”,narzędziazbocznymi,wy-
dłużonymiodbiciami–„rylcami”.Badaniamikroskopoweśla-
dówużytkowaniatychnarzędzitylkowniewielkimstopniu
potwierdziłysugerowanefunkcje.Dlategonazewnictwotypów
narzędziwiórowychnależytraktowaćjedyniehistorycznie(jako
spadekpoXIX-wiecznejarcheologii),aklasyfikacjętypolo-
Ryci21Sposóbretuszowanianarzędziaodłupkowego
gicznąnarzędzikamiennychpowinnosięopieraćnarodzaju
półsurowca(odłupki,wióry),typieretuszy(marginalne,po-
wierzchniowe,strome)orazichpołożeniuwstosunkudo
kierunkuodbiciaodłupkalubwióra;częśćretuszyformujących
narzędziamiałaumożliwićichłatwiejszeitrwalszeumieszcze-
niewoprawachdrewnianychlubrogowych.
Wlatach50.i60.XXwiekuusiłowanosformalizować
klasyfikacjenarzędzikamiennych,konstruująctzw.listytypo-
logiczne.[FranQoisBordes(1919-1981)-nowawizjatypo-
logii]Nowszebadanianadtypologiąnarzędzikamiennych(za-
równordzeniowych,jakiodłupkowychorazwiórowych)su-
gerowały,żeobserwowanaprzeznasformatychnarzędzi
możebyćefektemnietyleintencjonalnegoichkształtowania,
cozużyciawtrakciepracy(zostałotozaobserwowaneprzez
amerykańskiegoprehistoryka,HaroldaL.Dibble’a)lubprze-
robienianp.pozłamaniu(cozostałonazwane„efektemFrie-
sona”,odnazwiskaamerykańskiegoarcheologaprowadzą-
cegobadanianadprzemysłamikamiennymiludówpaleoin-
diańskichAmerykiPółnocnej,George’aC.Friesona).
WpracachMortilletaznajdujemypewneprzypuszczeniadotyczącemożliwości
wpływuśrodowiskanaewolucjękultury.Piszącoprzejściuodepokiaszelskiejdo
mustierskiej,Mortilletprzypuszczał,żenastępowałoonorównolegledopogarszania
sięiochładzaniaklimatu.WzwiązkuztymDczłowiekaszelskiDmusiałchronićsię
przedchłodem,awykonywanieskórzanychubiorówwymagałobardziejwyspecjali-
zowanychnarzędziniżaszelskiepięściaki.Takżewprowadzenienarzędzikościanych
Mortillettłumaczyłkoniecznościąwykonywaniabardziejzłożonychubiorów,zlepiej
wyprawionejskóry,wymagającychzastosowaniakościanychszydełiigieł.
28
