Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Stosunkidemograficzne,społeczneigospodarczewXVIIIstuleciu
uzależnienioddworusystememróżnorodnychpowiązań,np.monopolidwor-
skich.JednąztakichformuzależnieniawRzeczypospolitejbyłoprawopropina-
cji.Nadalrozpowszechnionąformąobronyprzednarastającymiobciążeniamibyło
zbiegostwo,któremuprzeciwdziałanopoprzezpowiększaniekontroliszlachtynad
chłopami.Wbardzoograniczonymzakresie(np.niektóreobszarywsch.Niemiec,
pn.-zach.Polski)widocznybyłrozwójgospodarkifolwarcznejopartejnapracy
najemnej.
WRzeczypospolitejwojnyiliczneepidemienapoczątkustuleciaspowodowa-
łydeficytsiłyroboczej.Zniszczeniawinwentarzuibudynkachgospodarczych
chłopipolscy
doprowadziłydoobniżeniawysokościijakościplonów.Wrezultaciestruktura
wewnątrzstanuchłopskiegouległazmianie.Wpoł.XVIIIw.tylkook.30%gospo-
darstwchłopskichliczyłoconajmniej0,25łana,podczasgdystolatwcześniej
wskaźniktenoscylowałwokół50%.Wtymsamymczasiewwidocznymstopniu
wzrosłaliczbabiedniejszychchłopów,zwłaszczazagrodnikówikomorników.Na
zmianęstrukturyspołecznejwsipolskiejwpłynęłarozpoczętajeszczew2.poł.
XVIIw.inasilonawwiekuXVIIIakcjaosadniczaludnościchłopskiejzHolandii
iNiemiec.Totzw.osadnictwoolęderskieobjęłoprzedewszystkimWielkopolskę
iŻuławy.Chłopi-osadnicydysponowalikapitałemorazstosowalinowoczesnetech-
osadnictwoolęderskie
nikiagrotechniczne.Zatrudnialiwdzierżawionychprzezsiebiegospodarstwach
chłopówbiedniejszychiludziluźnych.TakwPolsce,jakiwinnychkrajachchło-
piponosiligłównyciężarświadczeńnarzeczpaństwa.
Niezwyklerozbudowanysystempodatkówpłaconychprzezchłopówbyłszcze-
gólniewidocznywRosji.Towłaśnietam,zaczasówPiotraI,chłopówobciążano
chłopirosyjscy
opłatamizaliczbękominów,okien,drzwi,uliwpasiekachitd.Wobecnarastają-
cegobiernegoiczynnegooporuchłopów,aprzedewszystkimrosnącejskalizbie-
gostwa,wydawanoprawacorazbardziejograniczającemożliwościopuszczania
wsiprzezchłopówiczłonkówichrodzin.Doszłodocałkowitegopodporządko-
waniachłopówwolipana,aszlachtauzyskałapełnięwładzynadchłopami.Zakaz
Ryci29
Chłopskachata(rysunekI|A|
opuszczaniawsiprzezchłopówwprowadzonowPolsce,wSzlezwiku-Holsztynie,
Jermieniewa,1764-1765,ze
MeklemburgiiiPrusach.Wtychniemieckichksięstwach,wrazzrozwojemwiel-
zbiorówErmitażu,SanktPe-
kichmajątkówjunkierskich,nasilałsięprocesrugo-
tersburg)
waniachłopówzziemi.Cowięcej,chłopipozbawie-
niziemitraktowanibyliwtransakcjachkupna-sprze-
dażyjaktowar,czylijakniewolnicy.Wlatach1718-
-1724wRosji,zapanowaniaPiotraI,potwierdzono
prawo,namocyktóregochłoprosyjskistałsięwła-
snościąpana,decydującegoojegolosie.Chłopnie
mógłskładaćskargnaswojegopana,którymiałpra-
wosprzedać,zastawić,anawetwymienićDswojegoD
chłopa.Wpraktycechłopizostaliponownieprzypi-
sanidoziemi.Dążącdozapewnieniasiłyroboczej
wpowstającychszybkomanufakturach,PiotrIprzy-
znałichwłaścicielomprawodozakupuwsiwraz
zmieszkańcami,którzystawalisiętzw.chłopami
posesorskimi,zobowiązanymidoprzymusowejpra-
cywmanufakturze.Pozostawaliwstaniepoddań-
stwa,alemoglibyćsprzedawanitylkorazemzprzed-
siębiorstwem.Ponadtopojawiłasiękategoriachło-
pówpaństwowychprzypisanychdomanufaktur.Po
przeprowadzonymw1722r.spisieludnościzarów-
nopaństwowi,jakiprywatnichłopizostaliobjęci
53
