Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
niespójne,ponieważabybyćwolnymwsensiezakładanymprzez
ostatecznąodpowiedzialnośćmoralną,powinniśmybyćcausasui
(czyli„przyczynąsamegosiebie”),atojestniemożliwe.
Przykładowo,otosłowaNietzschegonatematcausasui:
Causasuijestnajdoskonalsząsamo-sprzecznością,jakąwymyślonodotychczas,
rodzajemlogicznegogwałtuizwyrodnienia:atoliwybujaładumaczłowieka
głębokoistraszliwiewtęwłaśnieniedorzecznośćzdołałasięzawikłać.Pragnienie
„wolnościwoli”wowemsuperlatywnemznaczeniumetafizycznem,cowciąż
jeszcze,niestety,wnawpółuświadomionychpanujegłowach,pragnienie,
bycałkowitąiostatecznązasweuczynkiodpowiedzialnośćwziąćnasiebie
iuwolnićodniejbóstwo,świat,swychprzodków,przypadekispołeczeństwo,nie
jestbowiemniczempośledniejszem,niżbybyćwłaśnieowącausasuii,zwięcej
niźlimünchhausen’owskąśmiałością,wyciągnąćsiebiesamegozawłosyzbagna
nicościnawybrzeżebytu(Nietzsche1886/1912:30–31).
Jednakżewspólnymzałożeniemwszystkichtychsceptycznych
argumentów–występującymrównieżwtwardymdeterminizmie–
jestprzekonanie,iżnaszewybory,czynyicharakterykonstytutywne
kształtowanesąostatecznieprzezskutkiczegoś,coznajdujesię
pozanasząkontrolą–jakdeterminizm,przypadekczytraf–iztego
powodunieposiadamytakiejwolnejwoli,którapotrzebnajest,aby
przypisaćpodmiotomodpowiedzialnośćmoralnąwewłaściwym
sensie.
Listaprzydatnychdefinicji
Determinizm:teza,iżfaktydotyczącedalekiejprzeszłości
wpołączeniuzprawamiprzyrodypowodują,żeistniejetylkojedna,
unikalnaprzyszłość.
Kompatybilizm:teza,iżwolnąwolęmożnapogodzić
zdeterminizmem,tj.możliwejest,abydeterminizmbyłprawdziwy,
apodmiotybyływolneiodpowiedzialniemoralniewewłaściwym
sensie.
