Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
Rozdział1.Wrażliwestrunyosobowościawrażliwaosobowość
Ważniejszemodeleosobowościstworzonewtymduchuobejmujądwa(Wiggins,
1979),trzy(introwersja-ekstrawersja,neurotyczność,psychotyczność;Eysenck,
1947),pięć(tzw.wielkapiątka:introwersja-ekstrawersja,neurotyczność,otwar-
tośćnadoświadczenia,ugodowośćisumienność;CostaiMcCrea,1987)lub
sześćwymiarów(zmodyfikowanawielkapiątkazszóstymczynnikiempokory-
-uczciwości;Ashton,LeeiSon,2000).
Drugiepodejście,skoncentrowanenaosobie,akcentujespecyfikękonstelacji
poziomówtychcech,któremogątworzyćwyróżnialnetypy(CaspiiSilva,1995;
Robins,JohniCaspi,1998).Wobrębietegopodejściatworzonesązatemklasy-
fikacjelubtypologieosobowości,podobniejakwpoczątkachnaukowejrefleksji
nadpsychologicznymfunkcjonowaniemczłowiekapróbowanosprowadzić
różnorodnośćsposobówreagowaniadoczterechtypówtemperamentu:chole-
rycznego,sangwinicznego,melancholijnegolubflegmatycznego(Hipokrates
iGalen;MaheriMaher,1994).Kontynuacjatejtradycjimyśleniawidocznajest
wpóźniejszychtypologiachobecnychwteoriachtemperamentu(ChessiTo-
mas,1977;Kagan,1994)lubprzywiązania(Ainsworthiin.,1978).
Gdypróbujemyopisaćfunkcjonowanienczłowiekawrażliwego”,posługujemy
sięintuicyjniepodejściemzorientowanymnaosobie.Przyjmujemy,żeistnieje
jakaśkategoriaosób,któreodbierająświatjakościowoinaczejistądwynika
ichpodatnośćnazranienialubnadmiernareaktywność.Reprezentatywnymi
teoriamitegotypuwydająsiękoncepcjetypówpozabezpiecznego/nieufnego
przywiązania(Ainsworthiin.,1978;Lubiewska,2019),trudnegolubsłabo
rozgrzewającegosiętemperamentuwujęciuChessiTomasa(1987),ElaineN.
Aronkoncepcjaosobowościwysokowrażliwej(AroniAron,1996)orazkon-
cepcjaosobowościnadmiernieskontrolowanej(overcontrolled)iniedostatecznie
skontrolowanej(undercontrolled)wodróżnieniuodtypuosobowościodpornej
(resilient;Robinsiin.,1996).Opisanymtypompoświęconazostałapierwsza
częśćprzegląduzamieszczonegowtymrozdziale.
Jeślidokładniejprzyjrzymysiętymkoncepcjom,dostrzeżemyjednak,iżklu-
czowedlawykształceniasięwrażliwejosobowościsąpewnewłaściwości,takie
jaklękowość,niestabilność,negatywnaemocjonalność,wrażliwośćsensoryczna,
którychwysokienasileniestanowijedenzpodstawowychwyznacznikównwraż-
liwego”typuosobowości(Markon,KruegeriWatson,2005).Wdrugiejczęści
przegląduskupiamysięnawymiarach,któremożnaokreślićjakonwrażliwe
struny”wludzkiejstrukturzeosobowości,dochodzącdoźródłowegorozumie-
niatychstrunwterminachwrażliwościnawzmocnieniagenerowanejprzez
reaktywnośćsystemówreagowaniaukładunerwowegonabodźcezewnętrzne
(Gray,1990;GrayiMcNaughton,2000).
