Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
M.Bańko,Współczesnypolskionomatopeikon.Ikonicznośćwjęzyku,Warszawa2008
ISBN978-83-01-15457-8,©byWNPWN2008
Dźwiękonaśladownictwo,symbolizmdźwiękowy,ikoniczność
19
Takjakwwypadkuonomatopei–iwogóleczęstowjęzykoznawstwie–
rywalizujątutajterminyoniezawszejasnychiniekonieczniejednakowych
zakresachużycia.Naprzykładangielskiesłowoonomatopoeiabywaużywane
wtakszerokimsensie,żestajesięsynonimemsymbolikidźwiękowej(zob.np.
CEL,EL,atakżesłownikijęzykaangielskiego).Istniejeteżalternatywnewo-
becprzedstawionegowyżejujęcie,zgodniezktórymsymbolikadźwiękowa
jestzjawiskiemkomplementarnymwobecdźwiękonaśladownictwa,niezaś
obejmującymje(Voronin1990:5–6).Takczyinaczej,dźwiękonaśladownic-
twoisymbolikadźwiękowatozjawiskabliskie.Pierwszeobejmujeimitację
dźwiękówiczasemteżruchów,któreimtowarzyszą,drugie–sugerowanie
innychcechdenotatu,np.wielkości,kształtu,barwy,zapachu,własnościpo-
wierzchni,anawetprzekazywaniewrażeńestetycznychiocenmoralnych.
Przykładysymbolikidźwiękowejsąliczneidotycząróżnychjęzyków.
Stwierdzononp.korelacjęmiędzymałymirozmiaramiprzedmiotuauży-
ciemwjegonazwiesamogłosekprzednichorazmiędzydużymirozmiarami
przedmiotuaużyciemsamogłosektylnych.Zauważonotakżewspółzależ-
nośćmiędzybudowąfonemowąwyrazuajegozabarwieniememocjonal-
nym.Ponieważosymbolicedźwiękowejtraktujeobszerniejnastępnypod-
rozdział,tuograniczymysiędodwóchuwagogólnych.Popierwsze,zależ-
nościmiędzydźwiękamimowyaznaczeniemsłówpodważajązasadę
arbitralnościznakujęzykowego,zgodniezktórąfonemyniemająznacze-
nia,leczpełniątylkofunkcjędystynktywną.Podrugie,zależnościtakienie
zachodząbezwyjątkowo,aichzakresniejestpowszechny:tesamekorela-
cjedźwiękuiznaczeniaobserwujesięwwielujęzykach,zwłaszczapokrew-
nych,leczniewewszystkich.Samoichistnieniejestjednakuniwersalną
własnościąjęzykównaturalnych.
Jeślisymbolikadźwiękowajestpojęciemnadrzędnymdladźwiękona-
śladownictwa,topojęciemnadrzędnymdlawyrazówdźwiękonaśladow-
czychsąideofony(ang.ideophone,niem.Ideophon,franc.idéophone,ros.ide-
ofon).Terminten,wprowadzonyprzezDoke’a(1935),byłszczególnieczę-
stoodnoszonydojęzykówbantu,anawetdonichograniczany(np.STJ),
podczasgdypodobnewyrazywinnychjęzykachnazywanoinaczej,np.sym-
bolizmamidźwiękowymi(Huszczaiin.2003:225–265)lubekspresywami
(Diffloth1994:108).Wużyciusąponadtoinneterminy,np.ang.sound-sym-
bolicwords,ros.zvukosimbolićeskijeslova.Ponieważpolskanazwa„słowa
dźwiękosymboliczne”brzminiezręcznie,proponujemyużywaćnazwyide-
ofonyiodnosićjądowszelkichsłów,wktórychwyrażasięsymbolikadźwię-
kowa(podobnienp.Voronin1990:6).
Pojęciemnadrzędnymdlasymbolikidźwiękowejjestikoniczność(ang.
iconity,niem.Ikonismus,franc.iconité,ros.ikonićnost’).Nazwatanawiązuje
