Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Prawo1nieodłącznytowarzyszczłowieka
19
niemazgody,cozkoleiutrudnia,jeśliwręcznieprzekreśla,uzyskanieszerszej
akceptacjiwydedukowanejdefinicji.Podejściededukcyjnebywadyktowanepo-
stawążyczeniową:chcielibyśmy,bywszyscypodzielalinaszerozumienieprawa
(abywa,żechciałobysięjenarzucić).Natomiastwejścienadrogęindukcyjną
wymagajakiejśwstępnejwiedzyoprawie(trzebawiedzieć,czegosięszuka).
Askądpewność,żeniejesttowiedzabłędna,aprzynajmniejkontrowersyjna?
Rezultatwtedytaki,żeto,codlajednychjestprawem,wedleinnychwcalenim
niejest10.Dlategodziejeprawatoteżhistoriakontrowersjiwokółjegopojęcia,
sensu,istoty(definicjijużniewspominając).Jednakosamymfakcieprawanie
możnapowiedzieć,bybyłkontrowersyjny,możnanatomiaststwierdzić,żepra-
wojestczymśtajemniczym(nenigmadeldiritto)11.Właśniedlategowmitologii
greckiejpersonifikujesięprawowtytanidach,wTemidzieiwDike,adlasta-
rychRzymianprawotofas,roztaczającewokółsiebieklimatkultyczny,prawo
tocośfascynującego.
Prawo1fascynującyideał!Niedozdefiniowania,aleprzecieżtoideałży-
ciowy,aniabstrakcyjny,aninieosiągalny,wszakżepostrzeganyiupragniony
wrealiachżycia.Nieumiemygozdefiniować,wszelakomamypojęcieprawa.
Temupojęciunierazdajemywyraz,przedewszystkimwtedy,gdypowiadamy
nmamprawo”.Mówiącbowiemnmam”,zawszemamycośnamyśli.Mówiąc
nmamprawo”,twierdzimy,żeonojestnasze,stoiponaszejstronie.Ztakim
twierdzeniemwystępujemywsytuacjachzagrożenia,wtedy,gdyktośkwestio-
nujecoś,couważamyzanasze.
Wygłoszeniezdanianmamprawo”oznaczazazwyczajwszczęciesporu1
sporuoprawo.Wtedywchodziwgręjęzyk,boswojenmam”muszęsformuło-
wać,uzasadnić,poprzećargumentami.Prawojestskazanenajęzyk.Językiem
sięjetworzy,interpretuje,stosuje12.Językiemsięjeteżprzekazuje:zarówno
prawonowe,dopierocoustanowione,jakteżprawodawne,utworzoneprzez
przodkówndobre,stareprawo”;językiemprzekazujesięteżprawo,którego
źródłowidzisięwwoliBoga,boiprawoBożezawszejestubranewludzkie,
sformułowaneprzezczłowieka,zdania.
Przekazprawajestustnylubpisemny.Ustnieprzekazaneprawojestbliż-
szerealiom,bojesttoprawowypróbowane,mazasobąludzkieusiłowanie
zbliżeniaideałuprawairealiów.Przekazpisemnysprzyjatrwałościprawa.Już
10Wpodręcznikachteoriipaństwaprawaopartychnazałożeniachfilozofiimarksistowskiej
niebyłowzmiankionajstarszym,żywymsystemieprawnym,czylioprawiekanonicznym.
11nIldirittopresentadasempreuncarattereenigmatico,chelevarieculturehannocercato
dispiegare,senzamairiuscirviapieno”.S.Berlingo:Dirittodivinoedirittoumanonella
Chiesa.In:DirittopervalorieordinamentocostituzionaledellaChiesał,acuradiR.Bertoli-
no,S.Gherro,G.LoCastro.Torino1996,s.88.
12J.Isensee:DasWortinderJurisprudenz.W:Europa1zadaniechrześcijańskie.Księga
pamiątkowazokazji65.rocznicyurodzinks.prof.H.Jurosa.Red.A.Dylus.Warszawa1998,
s.1901198.
2*
