Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Utopiawliteraturzechorwackiejaideapostępu
9
chodządozaprezentowaniajejpoprzezkluczrozwojuspołeczeństwaijego
kultury.OmawiasięstanowiskoHerdera(postęprozumianyjakoduchowy
wkładróżnychepokwogólnyrozwójludzkości),dalejKanta(postępjako
„tajnyplan”przyrody,którasamaprowadzidostworzeniaracjonalnego
społecznegoporządku),następnieHegla(postępjakosamorozwójducha
wczasie)iwkońcuVico(cyklicznerozumieniehistorii,wktórejpostępnie
rozciągasięnacałyrozwójludzkości,każdanowaepokazaczynasiędezin-
tegracjązdegenerowanychformepokwcześniejszych,atokwzrostukolej-
nychepokzawierazarazemizalążekichprzyszłegoupadku),kładąctym
samymnacisknapowiązaniepostępuzhistorycznymdeterminizmem,
niewynikającymjednak,jakwprzypadkuangielskim,zmarksizmu,lecz
(głównie)zniemieckiejfilozofiiidealistycznej.Dalejnastępujeprezentacja
krytykówidei—nihilistycznejteorii„wiecznegopowrotutegosamego”
FryderykaNietzschegoorazOswaldaSpengleraiArnoldaJosephaToynbee
odrzuceniemożliwościpostępuwhistorii.PonichjestodwołaniedoKarola
Marksaipojęciapostępurozumianegojakoproceswyzwalaniaczłowieka
zwyobcowującychgospołecznychrelacjipoprzezwłasnąpracę(społeczno-
-politycznaemancypacja)irewolucyjnyrozwójspołeczeństwaindustrialne-
go(gospodarczaemancypacja).Wspominasiętakżeorozwiniętejprzede
wszystkimprzezJulianaSorellaHuxleyateorii„ewolucyjnegoprogresu”,
zgodniezktórączłowiekprzejmujeidalejprzeprowadzatokewolucji,przez
cosampostępkulturowystajesiępośrednimwytworempostępuewolucyj-
nego.Wywódkończyradykalnakrytykiideipostępuwfenomenologii
(EdmundHusserliMartinHeidegger)ikrytycznejteoriispołeczeństwa
(MaxHorkheimeriTheodorAdorno),którawpostępiewspółczesnychna-
ukowo-technicznejcywilizacjiwidzi„dążeniekusamozniszczeniu”.
Nailejednakzaprezentowanatutaj,jeślichodzioXVIIIiXIXwiek,linia
myśleniaopostępie,realnieposiadałaswoich„wyznawców”wśródówcze-
snychchorwackichelit?Iprzedewszystkim—czykoncepcjaprogresumia-
łajakikolwiekoddźwiękwkraju?
NawetpobieżnyprzeglądchorwackiejprasyzXIXwiekudowodzi,że
samopojęciepostępu(chor.„napredak”rzadziej„progres”)byłowszech-
obecne.Pisanoopostępiewliteraturzelubbardziejszczegółowowliteratu-
rzeiliryjskiejlubliteraturachsłowiańskich
7
,woświacie(zwłaszczaludowej),
---
---
---
---
---
---
---
---
7
WartykuleTristvariknjiženstva:ukus,sloga,kritika(Trzykwestieliteratury:smak,zgoda,
krytyka)wydanymw1843rokuwperiodyku„Kolo”LjudevitVukotinović(1813-1893)nie
tylkopromowałideędoskonaleniarodzimejliteraturypoprzezkoniecznośćwspółpracypisa-
rzy,wzajemnewspieraniesięprzywydawaniutekstóworazżyczliwośćprzyichsprawdzaniu
(chodziłozatemopostępwkwestiiilościwydawanychksiążek,jakioichjakość),aleteżak-
centowałrolęliteraturyjakotej,któramasłużyćszerzeniuideipostępuikrzewieniuideału
dobrobytunarodu(Vukotinović1843).
