Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
JANUSZKRAWCZYK
OświeceniowepostulatyprowadząwXIXstuleciudostopniowegozastępowaniawna-
ukachhistorycznychmetodpoznaniabezpośredniego(któregopodstawąjestzawierze-
nierelacjomosóbpodającychsięzaświadkówwydarzeń)metodamipoznaniapośred-
niego.Opierająsięonenaprzeświadczeniu,żezapośrednictwemświadectwprzeszłości,
wwarunkacheksperymentunaukowego,badaczmożeuzyskaćzobiektywizowanąwie-
dzęoczasachminionych.Wodniesieniudonaukhistorycznychnastępstwawynikające
zprzejściaodpoznaniabezpośredniegodopoznaniapośredniegoniezwykletrafniepod-
sumowujestwierdzenieKrzysztofaPomiana:flprzeszłośćprzestajebyćprzedmiotemwia-
ryistajesięprzedmiotempoznania”
.Jednymzwieluprzejawówtychprzemianjestzainte-
resowaniehistorykówprzedmiotamiwykonanymiiużytkowanymiwodległychepokach.
Początkowotylkodawneteksty,zczasemobrazy,budowle,rzeŹby,awnastępnejkolejno-
ścitakżeprzedmiotycodziennegoużytkusątraktowanejakocenneŹródławiedzy.Biorąc
poduwagęichznaczeniedlapodtrzymaniapamięciowydarzeniachzprzeszłości,relikty
tesąokreślanemianempomnikówhistorii(historicalmonuments,monumentshistoriques,hi-
storischeDenkmale)6(il.4).
Jednymzpierwszychhistoryków,którywodniesieniudodawnejstolarkikościelnej
wszerokimzakresiewykorzystywałmetodypoznaniapośredniego,byłEugèneEmmanu-
elViollet-le-Duc(1814-1879).Wpracachpoprzedzającychopublikowaniedwóchjegonaj-
ważniejszychdziełpoświęconycharchitekturzeisprzętomzepokiśredniowiecza,badacz
teninwentaryzował,opisywałiporównywałnietylkocenneelementywyposażenia,ta-
kiejak:stalle,ołtarze,ambony,pulpityczydrewnianerelikwiarze,leczrównieżdawną
stolarkęarchitektoniczną7(il.5,6,7).Poprzeztegotypudziałaniauzyskiwałyonerangę
materiałudobadańnaukowych,jawiłysięjakocennedokumentyiświadectwaprzeszło-
ści.Omawiającprzyjętąprzezsiebiemetodębadawcząiodnoszącjejzałożeniadostudiów
przeprowadzonychnadreliktamiśredniowiecznegorzemiosła,Viollet-le-Ducstwierdził
międzyinnymi:flstaraliśmysięwięcmetodycznieklasyflkowaćnaszedowodyrzeczowe,
abywtensposóbutworzyćznichswegorodzajuopowieść[ł],aby[ł]rzucićsnopświatła
napewneaspektyżyciaprywatnegoipublicznegospołeczeństwawepoceśredniowiecza
oraznawytwarzaniemebli”8.
Przyjmowaniewobecreliktówsztukikościelnejpostawypoznawczej,ujmowanieich
wperspektywiedociekańhistorycznychbyłoważnym,aleniejedynymczynnikiemwpły-
wającymnaprzemianystatusukulturowegotegotypuwytworówwdziewiętnastowiecz-
nejEuropie.Wczasachgłębokichprzeobrażeńspołeczeństwzachodnich,wprocesiebu-
dowanianowejtożsamościzbiorowejnafundamencieideinarodowej,reliktyprzeszłości
zaczynałybyćtraktowanojakrelikwie,amuzea-jakświątynienowegokultu9(il.8).Kiedy
niem;Voltaire,Dictionnairephilosophique[1764],[w:]OeuvrescomplètesdeVoltaire,avecdesnotesetune
noticehistoriquesurlaviedeVoltaire,Tomeseptième,Paris1885,s.681,685.
6Wsłownikachłacińsko-polskichmonumentumtłumaczysięjakoflznakpamięci”
,flpomnik”
,
flpamiątkę”;K.Kumaniecki,Słownikłacięsko-polski,Warszawa1976,s.314.
7E.E.Viollet-le-Duc,Dictionnaireraisonnédel’architecturefrançaiseduXIeauXVIesiècle,Paris1854-
-1868;idem,Dictionnaireraisonnédumobilierfrançaisdel’époquecarolingienneàlaRenaissance,t.1-2,
Paris1871-1875.
8E.E.Viollet-le-Duc,Dictionnaireraisonnédumobilierfrançais000,t.1,s.295.
9Naznaczeniekultuprzeszłościikultuzabytkówwprocesiekształceniaspołeczeństwawskazy-
wałjużJeanJacquesRousseau(1712-1778).Francuskifllozofuważał,żecennezabytkiepokiantycznej
przekazująnamwiedzęotym,fljakimiludziemogąbyć,przezukazanienamtego,jakimibyliwprze-
