Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Podlaskiegowywieziono6tys.,pozostawiającprzyżyciuokoło200osóbwcelu„zabezpieczeniamajątku”.Wtymsamymczasietrwała
akcjawgetciewWęgrowie.PolicjanciiżandarmiwkraczalidodomówiwyganialiŻydównaulice.WwyszukiwaniuŻydówochoczowzięła
udziałczęśćpolskichsąsiadów,wśródnichmłodzieżistrażacy.Ofiaryładowanonaciężarówkiifurmankilubgnanowkierunkuodległego
o17kmSokołowa.Łapankiiprzeszukiwaniaterenutrwałykilkadni.WyłapanychŻydówprowadzononarynek.Późniejbylizabijani
nacmentarzu.Podobniejakwinnychmiasteczkach,naporządkudziennymbyłyrabunkiledwieopuszczonychdomów.Zleżących
narynkutrupówzdzieranoubraniawnadzieinaznalezieniepieniędzyikosztowności.Trzecim„zlikwidowanym”tegodniaskupiskiem
żydowskimbyłStoczekWęgrowski.OfiarypędzonodoSokołowaPodlaskiego,gdziedołączonoichdotransportówodchodzących
doTreblinki.
Początekdeportacjizdystrykturadomskiego
BezpośrednioodpowiedzialnyzadeportacjezdystrykturadomskiegobyłpochodzącyzKłajpedydowódcaSSipolicjidystryktu
radomskiegostandartenführerSSdrHerbertBöttcher(1907–1950).1sierpniaprzybyłdoRadomiaoficersztabuGlobocnikaWilhelmBlum,
byzająćsiękoordynowaniemplanowanychdziałań.UtworzonoteżspecjalnąjednostkędowodzonąprzezhauptsturmführeraSSAdolfa
Feuchta(1909–1945),któramiałastanowićtrzonsiłdoprzeprowadzaniaakcjilikwidacyjnych.Wjejskładweszła140-osobowakompania
„ludzizTrawnik”.Taksamojakwinnychdystryktach,doprzeprowadzeniaposzczególnychakcjiangażowanoplacówkiPolicji
Bezpieczeństwa,Schupo,żandarmerii,posterunkipolicjigranatowejioczywiścieogniwaadministracjicywilnej.
Latem1942r.wdystrykcieradomskimznajdowałosię360–400tys.Żydów52.DeportacjerozpoczęłysięodRadomia.Wnocyz4
na5sierpniaprzeprowadzonolikwidację„małegogetta”wdzielnicyGlinice,wktórymprzebywaligłównie„niezdolnidopracy”.Poselekcji
wtłoczonodowagonówokoło8tys.Żydów,okołotysiącazaśpozostawiononamiejscu.Całościąakcji,podczasktórejzamordowano
kilkadziesiątosób,dowodziłBlum.17sierpniarozpoczęłasięakcjawysiedleńczaw„dużymgetcie”.Zapędzonodowagonówokoło
10tys.Żydów.Następnegodniawywiezionokolejne8tys.Kilkusetstarychichorychzamordowano.Około3tys.mężczyznskoszarowano,
anastępneskierowanodoobozówpracyprzymusowejnatereniemiasta.Częśćporządkowałaterengettaizakopywałaciała
zamordowanych.Zopuszczonychdomówwynoszonomebleirzeczywartościowe.Wopustoszałymgetciebłąkałosięwieledzieci.Niektóre
przyprowadzonozdzielnicy„aryjskiej”.Esesmanizebralijewjednymmiejscuizamordowali53.
Wokresieod20do24sierpniawjeszczebrutalniejszysposóbwysiedlonowiększośćŻydówkieleckich.Wakcjibrałoudział
70funkcjonariuszyPolicjiBezpieczeństwa,150PolicjiPorządkowejiokoło100wachmanówzTrawnik.Siłyteuzupełniałysetkapolicjantów
granatowychipolicjażydowska.Żydówwywlekanozdomówikierowanonamiejsceselekcji.Odpoczątkuzapanowałaorgiaprzemocy.
Ciałazabitychrewidowano,odzieranozubrańiprzewożononacmentarz.PierwszegodniawywiezionodoTreblinki5tys.osób.Drugiego
dniarozstrzelanowszystkiedzieciichorychzeszpitala.24sierpnianastąpiłaostatniaakcja.DoTreblinkitrafiłookoło15tys.Żydów,
a2tys.zamordowanonamiejscu.Około2tys.zatrudnionychwprzemyślewojennymwmieścieiokolicachpozostawionoprzy
życiu54.Przynajmniejkilkusetuciekło.Największegettowdystrykcieradomskim,wCzęstochowie,„likwidowano”od22września
do5października.Jużpierwszegodniaakcji,kierowanejprzezkpt.PaulaDegenhardtazPolicjiPorządkowej,zastrzelono1500Żydów.
Wsześciutransportachwywiezionookoło33tys.osób.Wszystkichukrywającychsięmordowanonamiejscu.Wywózkinieobejmowały
początkoworzemieślnikówpracującychnarzeczwojskaipolicji,którychwprzededniuakcjiskoszarowano.
Równocześnietrwałaeksterminacjanaprowincji.WewrześniuPolicjaBezpieczeństwaprowadziławysiedleniawpowiatach
jędrzejowskim,kieleckimiradomskim.Wszędzieofiarykoncentrowanowpunktachleżącychprzyliniachkolejowych.WSandomierzuakcja
rozpoczęłasięrankiem28października.WdrugiejpołowiepaździernikawysiedlanoŻydówzgettpowiatuopatowskiego.Dzielnice
żydowskie,po„zabezpieczeniu”przezNiemcówwłasnościpozostawionejprzezdeportowanych,byłyzasiedlaneprzezpolskąludność.
Polakówprzyłapanychnaplądrowaniugettaresztowanoistawianoprzedsądamispecjalnymi.Mieszkaniabyłyprzydzielaneprzezzarządy
miejskie.RzeczypozostałepoŻydachznajdowałylicznychnabywców.
WciąguczterechmiesięcywysiedlonodoTreblinkiponad300tys.Żydów,około10tys.zamordowanopodczaswysiedleńzmiast
imiasteczekdystrykturadomskiego.Liczbapozostałychprzyżyciuwahałasiędo25do30tys.55Przebywalioniwobozachutworzonych
natereniedawnychdzielnicżydowskich,wktórychŻydzipracowaliwwarsztatachizakładachprodukcyjnych(wRadomiu,Kielcach,
OstrowcuŚwiętokrzyskim,Częstochowie)orazwgettachszczątkowych.RównocześniezaczętozatrudniaćŻydówwfabrykach
zbrojeniowych,należącychm.in.dokoncernuHASAG,któryprzejąłpolskiefabrykibroni.Największeprzedsiębiorstwaznajdowałysię
wSkarżysku-Kamiennej.Odsierpniadolistopada1942r.skierowanotam8350Żydówzkilkunastulikwidowanychgett,najwięcej
zOpatowa(1200)iStopnicy(1500),zinnychprzysyłanoodstudokilkuset.
Podobniejakwinnychdystryktach,wdystrykcieradomskimtysiąceŻydówuciekałozgettpodczasakcjiwysiedleńczychistarałosię
przetrwaćwokolicy56.Częśćzłapano,częśćpojakimśczasiepowracaładoistniejącychjeszczegettszczątkowych.Innitrwaliwukryciu.
FabrykaśmierciwTreblince
PierwszytransportzgettawarszawskiegoprzybyłnastacjęTreblinka23lipca.Pociągdzielononaczęściliczącepo20wagonów,które
popewnymczasiewracałypuste57.Wpierwszychdniachcodzienniemordowanoprzeciętniepo6tys.osób.Wpołowiesierpnialiczba
tawzrosłado10tys.Tylkowciągupierwszychpięciutygodnizamordowanotamponad300tys.Żydówwarszawskichiradomskich.
MechanizmzabijaniabyłtakisamjakwBełżcuiSobiborze.
OgromnaliczbaprzybywającychdoTreblinkitransportówdoprowadziładoprzerażającegochaosu.Załoganienadążałazgrzebaniemciał
ofiariporządkowaniemzrabowanegomienia.Sytuacjatazaniepokoiłalubelskisztabakcji„Reinhardt”.Kontrolaprzeprowadzonaprzez
„inspektora”obozówzagładyWirtha,apóźniejsamegoGlobocnika,doprowadziładoodwołaniadr.Eberla.DoTreblinkiprzybyliesesmani
zBełżca,bypodkomendąWirtha„opanowaćsytuację”.KomendantemmianowanoStangla.JegozastępcązostałoberscharführerSSKurt
Franz(1914–1998).ZpozostawionychprzyżyciuŻydówutworzono„specjalistyczne”komandarobocze.Dotychczaswszystkieprace
związanezprocesemzagłady(segregowanieubrań,utrzymywanieporządku,pracawwarsztatach,sortowaniewartościowych
przedmiotów,opróżnianiekomórgazowych)wykonywanabyłaprzezwyselekcjonowanychnabieżącomężczyzn,którychpowykonaniu
pracymordowano.OdtądliczbastałychwięźniówTreblinkimiałasięwahaćod700do1500.Komandabyłydowodzoneprzezwięźniów
funkcyjnych,kapo.Wodizolowanejstrefieśmierciprzebywałookoło300więźniówSonderommando.
Deportacjewznowiono4września.Transportyliczącepomniejwięcej60wagonówdzielonoikierowanonaterenobozu.Kobietyidzieci
prowadzonoosobnodokomórgazowych.Każdaztrzechkomórmiałaokoło25mkw.powierzchni,awysokośćniespełnadwam.Silnik
obsługiwalidwajwachmani:„Iwan”i„MikołajNiższy”.Wpołowiepaździernikaobokstaregobudynkuzkomoramioddanodoużytkunowy
budynekzcegły,zdziesięciomakomoramigazowymi.Każdaznichmiałaokoło50mkw.powierzchni.Drugimidrzwiamiwyciągano
zwłoki.KomorybyływzorowanenanowychkomorachzBełżca.NadachubudynkuumieszczonogwiazdęDawida58.Wewnętrzukomór
zainstalowanoimitacjearmaturykąpielowej.Ofiary,takjakwinnychobozachakcji„Reinhardt”,dokońcaniemiałypojęcia,gdziesię
znajdują.
Lipiec–grudzień1942r.
KolejnedeportacjedoBełżcaiSobiboru
PrzebudowainstalacjiśmierciwBełżcuzakończyłasięwpołowielipca.PowyjeździeWirtha,mianowanego„inspektorem”obozów
zagłady,doLublina,komendantemobozuzostałprzedwojennyoficerKripoGottliebHering(1887–1945),mającyzasobąpraktykę
wośrodkach„T4”.
Napoczątkulipca1942r.wznowionoakcjelikwidacyjnewewschodniejczęścidystryktukrakowskiego.Podkoniecczerwcarozpoczęło
sięzwożenieŻydówfuramichłopskimidogettarzeszowskiegowobstawiepolicjipolskiej,żydowskiejorazżandarmeriiniemieckiej.5lipca
gettozostałootoczone.Deportacjerozpoczęłysię7lipcaitrwałydziesięćdni.Wywieziono15–16tys.Żydów.Wedleinnychźródełnawet
20tys.17lipcaprzeprowadzonowysiedleniezDąbrowyTarnowskiejiokolicy.Około2tys.Żydówdeportowano,astuzabito
namiejscu59.PotemprzyszłakolejnaDębicę,Przemyśl,Jarosław,Krosno,NowySącz,NowyTarg,Sanok,TarnówiMiechów60.
28październikazostałaprzeprowadzonawKrakowiekolejnaakcjawysiedleńcza.Sceny,jakierozgrywałysiętegodniapodwzględem
barbarzyństwaprzewyższaływszystkoto,cozdarzyłosięwcześniej.Łapanoludzinaulicach,wywlekanozdomów,bito,strzelano
dotłumu.NajmłodszedziecizZakładuSierotŻydowskichwywiezionozmiastaizamordowano.StarszedołączonodotransportudoBełżca
wrazzdyrektorkąplacówkiAnnąFeuerstein.Zrównymokrucieństwemtraktowanochorych,starcówiinwalidów.Wysiedleńców
zgromadzononaplacuZgody,astamtądpopędzononastacjękolejowąwPłaszowie.Wywieziono4500osób,a600zamordowano61.
