Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
osób,około10tys.wywiezionopięciomatransportami.DwaodjechałydoAuschwitz,pozostałedoTreblinki67.Wówczasjednakakcję
wysiedleńcząwstrzymano.Wgetciepozostawionookoło30tys.mieszkańców,wwiększościzatrudnionychwniemieckich
przedsiębiorstwach.Sytuacjanakilkamiesięcywzględniesięunormowała.Gettobiałostockiebyłoostatnimmiejscemwokręgu,gdzie
Żydzimogliprzebywać„legalnie”.Podobniejaknainnychterenach,setkiŻydówuciekłoczytowprzededniulikwidacjigett,czywich
trakcie,próbującukrywaćsięwokolicznychlasach,znadziejąnapomocistniejącejnatymobszarzepartyzantki.
Zagładagettszczątkowychwdystrykcieradomskim
5i6styczniawywiezionoŻydówzRadomska(4tys.)iUjazdu(2tys.).Wkolejnymgetcie,wSandomierzu,zebrałosięokoło
6tys.Żydów,uciekinierówzokolicznychmiejscowości,którzypowychodzilizlasówikryjówek.10styczniaŻydówzSandomierzawygnano
nastacjękolejową.TrzydnipóźniejdoTreblinkiwywiezionorównieżmieszkańcówSzydłowca(5tys.osób).NiewielkąliczbęŻydów
skierowanodoobozówpracy.
PrzyżyciupozostawionotymczasemwieluŻydówosadzonychwobozachpracynatereniedawnychgett.WRadomiucałyczas
przebywałookoło3tys.Żydów.Częśćpracowaławfabrycebroni,resztawznajdującychsięwobrębieobozuwarsztatach.
WCzęstochowiepozostałooficjalnie5tys.Żydów,późniejichliczbasięzwiększyła,gdyżdomiastapowróciłowieluuciekinierów.Byli
zatrudnieniwczterechprzedsiębiorstwachnależącychdokoncernuHASAG.KolejnychkilkatysięcypracowałowPiotrkowie,Ostrowcu
Świętokrzyskim,KielcachiTomaszowie.PonadtowobozachpracyprzebywałokilkanaścietysięcyŻydów.
Gettowarszawskie
Wponiedziałek18styczniasiłyniemieckiewkroczyłydogettawarszawskiegocelemwywiezieniaŻydównieposiadającychdokumentów
ozatrudnieniu.Tymrazemjednakwiększośćmieszkańcówukryłasię,akilkaoddziałówŻydowskiejOrganizacjiBojowejpodjęło
beznadziejnąwalkę.Bojowcyponieśliwtychstarciachdużestraty,leczpanowałopoczuciezwycięstwa,gdyżdeportacjazostała
przerwana.Akcjatrwałaczterydni.Powywiezieniu5tys.dalszychdziałańzaprzestano.19kwietniaNiemcyponowniewkroczylidogetta.
Żydzibylijużprzygotowaniistawilizbrojnyopór.OddziałamiŻOBdowodziłMordechajAnielewicz,aŻydowskiegoZwiązkuWojskowego
PawełFrenkeliLeonRodal.Rozpoczęłysięwalki,któretrwaływieledni.Niemogączałamaćoporuanizmusićmieszkańców
doopuszczeniaprzygotowanychwcześniejbunkrówischronów,narozkazdowodzącegooddziałamiSSJürgenaStroopapodpalonogetto.
Żydówmordowanonamiejscu,wywożonodoTreblinkiiobozówpracynaLubelszczyźnie.16majaNiemcynaznakostatecznego
zdławieniapowstaniawysadziliWielkąSynagogęnaTłomackiem68.
Lubelszczyzna
NaLubelszczyźniepowstałosześćgettszczątkowych:wMiędzyrzecuPodlaskim,Łukowie,Włodawie,Izbicy,PiaskachiKońskowoli.Tak
jakwinnychczęściachGGdawałyonezłudnąnadziejęuciekinierom,którzyrozproszylisiępodczasakcjilikwidacyjnych,aterazniebyli
wstanieprzetrwaćwnieprzyjaznymśrodowisku.Tylkoniektórzyznaleźlibezpieczneschronienieumiejscowejludnościchrześcijańskiejlub
byliwstanieutworzyćuzbrojonegrupyprzetrwania.Lokalnewładzezachęcałydopowrotu,obiecujączaprzestanieprześladowań.Dało
toskuteknaprzykładwIzbicy–doopustoszałegomiasteczkapowróciłokilkusetzdesperowanychuciekinierów.28kwietniadoIzbicy
przybyliżandarmiihiwisi.RozpoczęłosięwyłapywanieŻydów.DwadnipóźniejdoSobiborudeportowanoostatnichŻydówzWłodawy.
Byłoichokoło2tys.DoSobiborutrafialiteżwtymokresiewięźniowiezniewielkichobozówpracyistniejącychwokolicy.Zkoleikilka
tysięcyŻydów,którzyprzetrwaliwcześniejszeakcjewŁukowieiMiędzyrzecuPodlaskim,wysłanonapoczątkumajadoobozu
koncentracyjnegonaMajdanku.Wdrugimzdawnychgetttranzytowych,wPiaskach,poostatniejakcjiwysiedleńczejpozostawionoprzy
życiu300Żydówskoszarowanychwniewielkimoboziepracy.PokilkumiesiącachzostaliprzeniesienidoobozupracywTrawnikach.
Wtymsamymczasie,kiedyprzywożononaMajdanekŻydówzostatnichgettLubelszczyzny,zaczęłytamnapływaćtransportyzgetta
warszawskiego.Byliwśródnichzarównocywilewyciąganizbunkrów,jakibojowcy.
ObozypracywPoniatowej,TrawnikachiBudzyniu
Wkwietniuimaju1943r.tysiąceŻydówznalazłosięwobozachpracywPoniatowejiTrawnikach.ObózwPoniatowej,leżącej36km
nazachódodLublina,powstałnaterenieniedokończonychzabudowańfabrycznychwzniesionychpodkonieclattrzydziestych.Odpołowy
lutegodopołowykwietnia1943r.przewiezionodoPoniatowejokoło3tys.Żydówzgettawarszawskiego.Ostatecznietrafiłoichtam
ponad16tys.,główniepracownikówszopuTöbbensa.KompleksuobozowegopilnowałoSSdowodzoneprzezobersturmführeraSSGottlieba
Heringa,wcześniejkomendantaobozuzagładywBełżcu.Wrazznimsłużyłotamkilkunastuesesmanówioddziałhiwisów.Większość
Żydówpracowałapodnadzoremniemieckichpracownikówcywilnychwwarsztatachkrawieckichrealizującychogromnezamówienia
wojskowe.PozostaliwykonywalipracedlaSS.Warunkiżyciabyłypoczątkowoznośne.Więźniowiemieszkaliwosiedluprzyfabrycznym
ibarakach.
PodobnewarunkipanowaływoboziepracywTrawnikachzlokalizowanymnaterenieprzedwojennejcukrowni,nieopodalobozu
szkoleniowegoSS.PrzedprzybyciemtransportówzWarszawypracowalitamŻydzizokolicznychgettorazci,którzyzostali
wyselekcjonowanispośródprzybywającychnaLubelszczyznęzagranicznychtransportów.Wiosną1943r.trafiłotamokoło1500osób
zgettawarszawskiego.Potem,jużwokresiepowstania,przywiezionokolejnetysiące,główniepracownikówfirmyFritzaSchultza.
WpołowiesierpniaprzebywałowTrawnikach6350Żydów,wtym3000mężczyzn,2950kobietoraz400dzieciimłodzieży.Nominalnym
komendantemobozuwTrawnikachbyłKarlStreibel,faktycznymoberscharführerSSFranzBartetzko,kierującywcześniejinnymiobozami
pracypodlegającymilubelskiemuSS.
Najgorszewarunkipanowaływtrzecimobozie,doktóregoskierowanoŻydówzwarszawskiegogetta,wBudzyniunieopodal
Kraśnika69.Obóztenpowstałlatem1942r.,zzamiaremuruchomieniaprodukcjinarzeczkoncernulotniczegoHeinkla.Osadzonotam
najpierwkilkusetŻydówjeńcówwojennychzkampaniiwrześniowej,apóźniejwyselekcjonowanegrupymężczyznzlikwidowanychgett
iwięźniówniewielkichobozówpracy.Liczebnośćwięźniów,pilnowanychprzezzałogęzłożonązesesmanówihiwisówpodkomendą
sadystycznegounterscharführeraSSReinholdaFeixa,którywcześniejbyłczłonkiemzałogiobozuzagładywBełżcu,nieprzekraczała3tys.
OstatniednigettawKrakowieiobózpracywPłaszowie
AkcjewysiedleńczedoobozuzagładywBełżcuz1942r.przetrwałynieliczneskupiskażydowskiewdystrykciekrakowskim.
Wpodzielonymnadwasektorykrakowskimgetciepozostałookoło10tys.mieszkańców.Ostatniakttragediigettarozegrałsię13marca.
Wgodzinachrannychobagettazostałyotoczoneszczelnympolicyjnymkordonem.AkcjądowodziłsturmbannführerSSWilhelmHaase,
szefsztabukrakowskiegodowódcySSipolicji.Całyczaspodejmowanopróbyucieczki,wtymceluwykorzystywanorównieżkanały.
Przystąpionodometodycznegoprzeczesywaniagettairabunku.Ujętychnatychmiastmordowano.Następnegodniarozpoczęłasięorgia
mordu.Mężczyznoddzielanoodkobiet,poczymodprowadzanoichgrupaminarozstrzelanie.Zabijanodzieciichorych,tropionotych,
którzypróbowalisięschronićnastrychachiwpiwnicach.TylkokilkadziesiątosóbtrafiłodoPłaszowa.Tych,którzyprzeżylidokonanąprzez
Niemcówmasakrę,wywiezionodoobozuAuschwitz-Birkenauinatychmiastuśmiercono.Pozostawionoprzyżyciujedynie484mężczyzn
i24kobiety70.Ciałazamordowanychzakopywanowmasowychgrobach.ByłytonajbardziejkrwawedniwdziejachŻydówkrakowskich.
Przeznastępnetygodnieprzeczesywanoterengettai„zabezpieczano”dobytekpozostawionyprzezofiary71.
LiczbawięźniówobozuwPłaszowiewzrosładoponad10tys.Żydziznajwyższymtrudemadaptowalisiędonowych,ekstremalnych
warunków.RządyAmonaGöthabyłyodpoczątkupasmemnieustannegoterroru.WielumordówdokonałsamGöth.Woboziemordowano
teżŻydówukrywającychsięnaterenieKrakowa,którychprzywożononaegzekucjęzwięzieńGestapo.Göthowipodlegałyżydowskie
obozypracywPłaszowie,ProkocimiuiBieżanowie(znanejakoJulagiI,II,III),tworzoneodwiosnydojesieni1942r.,gdzieosadzano
wyselekcjonowanychdopracyŻydówzokolicznychgett.
Ostatniegettawdystrykciekrakowskim,wBochni,Tarnowie,Rzeszowie,Przemyślu,dotrwałydopierwszychdniwrześnia1943r.
Przebywałownichjeszczeokoło20tys.Żydówzatrudnionychwwarsztatachidoróżnychprac.Wszędziezrealizowanotensam
makabrycznyscenariusz.Pootoczeniugettprzezjednostkipolicyjne„zdolnychdopracy”wywożonodoPłaszowaimniejszychobozów,
międzyinnymiwSzebniachkołoJasła,apozostałychkierowanodoAuschwitzlubbestialskomordowanonamiejscu.
ZakończenieeksterminacjiwdystrykcieGalicja
PierwszaakcjawysiedleńczapoNowymRokurozpoczęłasię5styczniaweLwowie,gdzieznajdowałosię24tys.Żydów.Wciągutrzech
