Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WlistopadziewznowionodeportacjewdystrykcieGalicja,wywożącdoBełżca10tys.spośródŻydówzamkniętychwgetcielwowskim.
Gettozmieniłosięwwielkiobózpracy.WewrześniuipaździernikurozpoczętoskupianiepozostałychprzyżyciuŻydówwmiejscowościach
wyznaczonychnamiejscakoncentracji.WtymokresiewymordowanowiększośćŻydówzewszystkichpowiatówdystryktu(Lwów,Stryj,
RawaRuska,Kołomyja,Czortków,Tarnopol,Sambor,Drohobycz,KamionkaStrumiłowa,Brzeżany,Stanisławów,Złoczów).Ostatnie
transportydoBełżcaprzywiezionozRawyRuskiejwdniach7–11grudnia.
WznowionorównieżdeportacjezLubelszczyzny.Pierwszaakcja–wSzczebrzeszynie–nastąpiła8sierpnia,drugarozpoczęłasię
21października.Żydówspędzanonarynek,wydobywanozkryjówek,wywalanodrzwi,przeszukiwanopiwnice,bito.Zmiasta
wyprowadzono900Żydównastację.Tropieniemuciekinierówzajmowalisiężandarmiipolicjancigranatowi.Trwałteżrabunek,wktórym
czynnyudziałbrałaludnośćpolska.Podeportacjirozpoczęłysię„polowania”nazbiegów.Zpowoduwrogościotoczeniaichszanse
przeżyciabyłyminimalne.Wtymsamymczasielikwidowanoskupiskażydowskiewpowieciejanowskim.CzęśćŻydówzamiastzgłaszać
sięnamiejscakoncentracjipróbowałaukrywaćsięwpobliskichlasach.Urządzanonanichwielodnioweobławy,wktórychobokNiemców
uczestniczylipolicjancigranatowi,strażacyiczęśćmiejscowejludności62.DoBełżcawywiezionorównieżmieszkańcówpowiatu
kraśnickiego.
Pozostałychjeszczeprzyżyciumieszkańcówpowiatówlubelskiego,chełmskiego,hrubieszowskiegoikrasnostawskiegosztabakcji
„Reinhardt”zacząłzpoczątkiempaździernikakierowaćdoSobiboru.KomendantemobozubyłjużwówczasFranzReichleitner(1906–1944),
któryzastąpiłprzeniesionegodoTreblinkiStangla.PochodziłzAustrii,byłmiędzyinnymikomendantemośrodka„eutanazji”wHartheim.
Podczaskilkumiesięcznejprzerwytaksamojakwinnychobozachwybudowanonowekomorygazowe,mogącepomieścićjednorazowo
okołotysiącaofiar.RazemzŻydamipolskiminaśmierćwysyłanoŻydówzagranicznych,deportowanychnaLubelszczyznękilkamiesięcy
wcześniejdogetttranzytowychwRejowcu,IzbicyiPiaskachorazdoinnychmiejscowości.Akcjelikwidacyjnewdalszymciągu
przeprowadzanebyłyznieopisanąbrutalnością.Setkiosóbzabijanowokolicznychlasachinacmentarzach.Żydzicorazczęściejukrywali
sięwprzygotowanychzawczasukryjówkach.Ichodszukaniezabierałosprawcomwieledni.
ZagładagettanaMajdanieTatarskimwLublinieikomorygazoweMajdanka
DopełniłsięteżlosgettawLubliniegdziepozostawałookoło4tys.Żydów.Przezpewienczaspanowałytampozorynormalności.Akcja
likwidacyjnarozpoczęłasięzzaskoczenia9listopada63.Podkomendąesesmanówzesztabuakcji„Reinhardt”zWorthoffemnaczele
przeniesiononaMajdanekwiększośćmieszkańców,akilkudziesięciurzemieślnikówtrafiłodoobozupracyprzyul.Lipowejiwięzienia
naZamku.Około190osób,wśródnichprezesJudenratu,zostałorozstrzelanychnatereniegetta.Obszargettazostałbardzogruntownie
przeczesany,amienieprzetransportowanodosortowniwobozienaFlugplatzu.WśródŻydówskierowanychnaMajdanekprzeprowadzono
selekcję,poktórejkilkasetosóbzamordowanowkomorachgazowych.KomorygazowenaMajdankuzainstalowanowmurowanym
budynku,którypierwotniebyłprzeznaczonynapomieszczeniadezynfekcyjne.ZabijanownichtlenkiemwęglaitakjakwAuschwitz-
BirkenaucyklonemB.Dokońcarokuzginęłownichod6500do7800Żydów64.
EksterminacjawTreblince
Jesienią1942r.dodoTreblinkikierowanoŻydównietylkozdystryktówwarszawskiegoiradomskiego,lecztakżezpółnocnejczęści
Lubelszczyzny.Natymobszarzemieszkałookoło50tys.Żydów,wtym8tys.przesiedleńcówzeSłowacji.Niebyłotamgettzamkniętych.
NajwiększymskupiskiemżydowskimbyłMiędzyrzecPodlaski,gdziestłoczono12tys.Żydów.Miasteczkotozpowodudogodnegopołożenia
wyznaczononagettotranzytowe.Deportacjerozpoczęłysię19sierpniawParczewie.PotemprzyszłakolejnaMiędzyrzecPodlaski,skąd
25–26sierpniawkoszmarnychwarunkachwywiezionoponad10tys.Żydów.Wieluzamordowano.UdziałwakcjibralilokalnaPolicja
Bezpieczeństwa,hiwisiiczłonkowie101PolicyjnegoBatalionuRezerwy.Wgetciepozostałotysiącosób.
NastępnafalawysiedleńrozpoczęłasiępodkoniecwrześniaodBiałejPodlaskiej,gdzieznajdowałosięjeszczeponad5tys.Żydów.
Wkrótcefalamorduogarnęłakolejnemiejscowości.Jednązestacji,doktórejkierowanoofiaryidokonywanoselekcji,byłLubartów.
Większośćniemiałaświadomości,dokądichzabierają65.WŁukowie,stanowiącymdrugiecodowielkościskupiskożydowskiewpowiecie
(10tys.mieszkańców),wieluŻydówpróbowałosięukrywaćwprzemyślnychkryjówkachnatereniegettaipozanim.Podczaskrwawych
akcjiwysiedleńczychbyliwyłapywaninietylkoprzezNiemców,lecztakżelicznychPolaków,policjantówiwszelkiegorodzaju
„ochotników”.Równocześniepostępowałagrabieżmienianawielkąskalę.Ostatniedeportacjeztegopowiatuzostałyprzeprowadzone
7listopadazŁukowaiMiędzyrzecaPodlaskiego.Towarzyszyłyimegzekucje,poktórychnastąpiłytrwająceprzezwieledni„polowania”
nauciekinierów.
Deportacjezokręgubiałostockiego
Jesienią1942r.rozpoczęłysiędeportacjezleżącegopozagranicamiGGobszarzeBezirkBialystok.Znajdowałosiętamokoło
200tys.Żydów,zczego40tys.wgetciebiałostockim.Połowaznichbyłazatrudnionawniemieckichprzedsiębiorstwachprzemysłowych,
copowodowałoodwlekaniedecyzjiorozpoczęciueksterminacji.Ogromnaoperacjawysiedleńczakierowanabyłaprzezdr.Wilhelma
Altenloha(1908–1985),stojącegonaczeleKomendanturyPolicjiiSłużbyBezpieczeństwa;rozpoczęłasięwponiedziałek2listopadaiobjęła
kilkadziesiątmiejscowości.WażnąrolęodgrywaliszefbiałostockiegoGestapoLotharHeinbach,kierującyreferatemsprawżydowskich
obersturmführerSSFritzFridelorazfunkcjonariuszelokalnychplacówekpolicji,Schupo,żandarmeria,wtymbatalionypolicyjne
stacjonującenatymterenie,ipolicjapomocnicza.
ObozyzbiorczezlokalizowanowKiełbasiniekołoGrodna(skoncentrowanotam40tys.Żydów),BoguszachkołoGrajewa(9tys.),
wBiałymstoku(9tys.),Zambrowie(15tys.)iwWołkowysku(17tys.).Żydomwmawiano,żeudająsiędopracy„naWschód”,wcoczęść
starałasięwierzyć.Transportodbywałsięprzeważniefurmankami.10listopadarozpoczęłysiędeportacjedoTreblinki.Jedynie
mieszkańcówgettawBielskuPodlaskim,dokąddoprowadzanomieszkańcówokolicznychmiejscowości,wywiezionoprostodokomór
gazowychTreblinki.Od2do11listopadaodchodziłjedentransportztysiącemofiar.WtymsamymczasiewywożonoŻydówzniewielkich
miejscowościwpowieciebielskim,położonychnieopodalTreblinki–CiechanowcaiSiemiatycz.Wszystkichpędzononaodległąo20km
stacjękolejowąwCzyżewie.Pierwszafazawysiedleńzakończyłasię15grudnia.DoTreblinkiwywiezionoprawiewszystkichŻydów
zKiełbasina,Bogusz,BiałegostokuiwiększośćzWołkowyska.Nastacjekolejowedocieralipieszo,wycieńczenipopobycie
wzaimprowizowanych„obozach”66.PozostałjedynieobózwZambrowie,ulokowanywdawnychrosyjskichkoszarach.
TRZECIAFAZAAKCJI„REINHARDT”
Pierwszemiesiące1943r.
GettaszczątkowewGG
Jesienią1942r.FriedrichWilhelmKrügerwyznaczył54miejscowościnaterenieGG,wktórychŻydzimogliprzebywać„oficjalnie”.
Wdystrykcielubelskimwskazano8miejscowości,gdziemogłyistniećdzielniceżydowskie(Judenbezirke),wdystryktachwarszawskim
ikrakowskimpo5,dystrykcieradomskimnatomiastzaledwie4.Najwięcejbyłoichwdystrykciegalicyjskim–32.Zobowiązku
zamieszkanianatereniegettzwolnielibylitylkoŻydzi„zatrudnieniwzakładachgospodarkiwojskowejizbrojeniowej,aumieszczeni
wzamkniętychobozach”.
Wznowieniewysiedleńzokręgubiałostockiego
Akcjewysiedleńczezjesieni1942r.ominęłyjedynieBiałystokorazgettawJasionówceiPrużanie.PrzyżyciupozostalirównieżŻydzi
zdużegogettawGrodnie,częśćmieszkańcówKrynekiSokółki,atakżeŻydzideportowanido„obozuzbiorczego”wZambrowie.Tenstan
zawieszeniaskończyłsięwrazzodblokowaniemruchukolejowego.25styczniaponad2tys.ŻydówzJasionówkiiokolicywywieziono
doTreblinki.DwadnipóźniejrozpoczętowywózkędoAuschwitz12tys.ŻydówzamkniętychwgetciewPrużanie.Równocześnie
opróżnianodużegettowGrodnie,wktórymprzetrwałoponad16tys.mieszkańców.DowodziłszefmiejscowegoGestapo.Żydów
gromadzonowbudynkusynagogiistamtądodprowadzanonadworzec.Dokońcastyczniawywieziono10tys.Akcjazakończyłasię
14lutego,kiedytowiększośćmieszkańcówwywiezionodoTreblinki,aponadtysiąc„zdolnychdopracy”dogettawBiałymstoku.
Podkoniecgrudnia1942r.zapadłwyroknagettobiałostockie.NamiejscupojawiłsiępodwładnyEichmannaRolfGünther,
bynadzorowaćdeportacje.Wywózkirozpoczęłysię5lutegoitrwałyprzeztydzień.PolicjaBezpieczeństwawymordowałanamiejscusetki
