Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ibarakiwartowników,orazObózI,gdziezlokalizowanokuchnie,warsztatyibarakidlawięźniówżydowskich.WObozieIIpostawiono
budynkimającesłużyćjakorozbieralnie,sortownieimagazyny.Stamtąd150-metrowykorytarz,nazywanyprzezzałogę
Schlauch
,prowadziłdoodizolowanejczęścieksterminacyjnej(ObozuIII).Trzykomoryzainstalowanowmurowanym,anietakjakwBełżcu
drewnianym,budynku.Wskładzałogiwchodziłokilkunastuesesmanówi100–120hiwisów.Pierwszymiofiaramizamordowanymi
wSobiborzebyliŻydzizRejowca,Włodawyiokolic,którychzatrudnianoprzybudowieobozu,oraz250osóbzpobliskiegoobozupracy
wKrychowie.
DeportacjedoSobiborurozpoczęłysięwmaju1942r.iobjęłysześćpowiatówdystryktulubelskiego:zamojskiikrasnostawski,skądjuż
wcześniejodchodziłytransportydoBełżca,orazpuławski,chełmski,awreszciehrubieszowskiibielski.Wysiedleniamiobejmowanowięc
jużniepojedynczemiejscowości,leczcałepowiaty48.DoSobiborutrafialiŻydzizOpolaLubelskiego,Dęblina,Ryk,Końskowoli
imniejszychmiejscowości.12majarozpoczęłysiędeportacjezpowiatukrasnostawskiego.Pofaliwysiedleńnatereniecałegopowiatu
pozostałotylko8000Żydów,wtym3500przesiedleńcówzProtektoratuCzechiMoraw,znajdującychsięgłówniewIzbicy.Połowa
miejscowościbyłajuż
judenrein
(uwolnionaodŻydów).WywożonoteżŻydówzWłodawy.Pierwszedeportacjewpowieciechełmskim
rozpoczęłysię18maja(zSiedliszcza).ZChełmawywiezionoponad4tys.osób,wdużejczęścibylitoosadzenitamwcześniejŻydzi
słowaccy.
OpróczŻydówpolskichdoSobiborukierowanotransportyzŻydamipochodzącymizRzeszy,ProtektoratuiSłowacji.Bylitozarównoci,
którychwcześniejosadzonowgettachtranzytowychnaprzestrzenimarcaikwietnia1942r.,jakiofiaryprzywożonewkolejnych
transportach.ProceduramorduwSobiborzebyłatakasamajakwBełżcu.Odpoczątkumajadopołowyczerwcazamordowano
wSobiborzeprzynajmniej64tys.Żydów49.
WysiedleniazKrakowaiokolicy
Podkoniecmaja1942r.rozpoczętowysiedleniawdystrykciekrakowskim.Organizowaniemdeportacjidootwartegoponownieobozu
wBełżcuzajmowałysięstrukturypolicyjnekierowaneprzezdowódcęSSipolicjioberführeraSSJulianaSchernera(1895–1945)ijegoszefa
sztabuMartinaFellenza(1909–2007).WysiedleniamizKrakowakierowałreferentdosprawżydowskichWilhelmKunde.Deportacje,
rzekomodoobozówpracynaUkrainie,rozpoczęłysię1czerwca.PierwszągrupęofiarprowadzononaplacZgody,astamtądwywieziono
nastacjękolejowąwProkocimiu,skądwyjechałytransportemdoobozuwBełżcu.3i4czerwcaprzeprowadzonodrugąakcję.Trzeci
transportodszedł8czerwca.ŁącznaliczbawywiezionychzKrakowawahałasięod5do7tys.Wzmniejszonymgetciepozostawiono
12tys.Żydówzwymaganymizaświadczeniamiozatrudnieniu.
10czerwcarozpoczęłysiędeportacjezTarnowa,zamieszkanegoprzez40tys.Żydów.WtrzechtransportachwywiezionodoBełżca
około10tys.Żydów.Działaniapolicjibyłyniezwyklebrutalne.Kilkatysięcy,wwiększościstarców,kobietyidzieci,zostałozastrzelonych
nacmentarzużydowskimiwpobliskimlesie.Władzecywilnewydałyzarządzenieoutworzeniudzielnicyżydowskiej.Byłytoostatnie
deportacjedoobozuzagładywBełżcu.
Wpołowieczerwca1942r.ruchkolejowydoBełżcaiSobiboruwstrzymano,koniecznebyłobowiemzapewnieniepriorytetutransportom
zzaopatrzeniemnafront,gdzierozpoczęłasięofensywaWehrmachtu.
DRUGAFAZAAKCJI„REINHARDT”
Lipiec–październik1942r.
ObózzagładywTreblince
Trzeciobózzagłady„akcjiReinhardt”umiejscowionowgminieKosówLackiwpowieciesokołowskim,wodległości4kmodstacji
Treblinka,leżącejnatrasiekolejowejWarszawa–Białystok50.Miejscetojestoddalonemniejwięcej100kmodWarszawy.Jesienią1941r.
wtejodludnejokolicypowstałobózpracyŻydówiPolakówpodlegającygubernatorowidystryktuwarszawskiegodr.LudwigowiFischerowi.
Przebywałownimokołotysiącawięźniów,którzypracowaliwżwirowniinastacjikolejowejwMałkini.Późniejokreślanotomiejscejako
TreblinkaI51.Dopracprzybudowieobozuzagłady,którerozpoczęłysięnajpewniejzpoczątkiemczerwca,zatrudnionogrupęŻydów
zWęgrowaiStoczkaorazPolakówprzetrzymywanychwoboziepracy.PracenadzorowałThomalla.Obózmiałkształtczworoboku
owymiarach600na400m.Podzielonybyłnatrzyczęści:administracyjno-gospodarczą(Wohnlager);obszar,gdzieodbywałosię
przyjmowanietransportów(Auffanglager);orazcałkowicieodizolowanemiejscemasowejeksterminacji(Totenlager).Wzniesionotam
murowanybudynekztrzemakomoramigazowymimogącymipomieścićjednocześnie600ofiariwykopanomasowegroby.Całyteren
podoprowadzeniudoniegotorukolejowegozostałogrodzonyizamaskowany.Późniejwcelulepszegokamuflażupostawionozabudowania
mająceimitowaćdworzeckolejowy.NakomendantazostałwyznaczonydrIrmfriedEberl(1910–1948),austriackilekarz,dyrektorośrodków
„T4”wBrandenburguiBernburgu.Załogęstanowiło30–40esesmanóworazponadstuwachmanówzTrawnik.Niektórzyznichmielijuż
doświadczeniewmasowychmordachŻydów.
Wielkaakcjadeportacyjnawgetciewarszawskim
15lipcaprzybyładoWarszawygrupalubelskichesesmanówpoddowództwemHöflegoiMichalsena.Wmiejscowychstrukturach
policyjnychutworzono20-osobowysztab„wysiedleńczy”,kierowanyprzezKarlaGeorgaBrandtaiGerhardaMendegozwarszawskiego
Gestapo.Wśrodę22lipcanazwołanymogodz.10ranoposiedzeniuHermannHöflepodyktowałRadzieŻydowskiejszczegółowewytyczne
irozporządzenia.Spośródprzeznaczonychdowywiezieniawyłączonoosobyzatrudnionewniemieckichprzedsiębiorstwach,personel
medyczny,pracownikówJudenratu,funkcjonariuszySPorazczłonkówichrodzin.NastępnegodniaprezesJudenratuAdamCzerniaków
popełniłsamobójstwo.NastępcąCzerniakowazostałjegodotychczasowyzastępcaMarekLichtenbaum,którywykonywałto,czego
odniegozażądano.
Miejscemkoncentracjibyłplacprzeładunkowy(Umschlagplatz)leżącywsąsiedztwieDworcaGdańskiego,przylegającydoulicStawki,
NiskiejiZamenhofa,służącydotądjakopunktprzewozutowarówmiędzygettema„aryjską”Warszawą.Odpierwszychdnideportacji
chorychiosobystarszerozstrzeliwanonacmentarzużydowskim.Tempowysiedleńbyłoprzerażające.Dokońcamiesiącawywieziono
prawie65tys.mieszkańcówgetta.Młodychmężczyznkierowanodoobozuprzejściowego(Dulag),skądwysyłanoichdoróżnychobozów
pracy.
PrzezpierwszedniakcjiwysiedleńczejwWarszawiepolicjaniemieckapozostawałanauboczu,posługiwanosięprawiewyłącznieSłużbą
Porządkową.Gdyokazałosię,żecoraztrudniejzebraćpotrzebnykontyngent,sprawcyzmienilitaktykę.SSiformacjepomocnicze,
batalionyłotewskieihiwisirozpoczęłyblokadywybranychkwartałów,zktórychzabieranowszystkich,którzyniemielizaświadczenia
ozatrudnieniu.Próbującychsięukryćrozstrzeliwanonamiejscu.Odpoczątkusierpniatempoakcjiwysiedleńczejwzrosło.Codziennie
kierowanonaUmschlagplatzprzynajmniej10tys.ludzi.Napoczątkusierpniapolicjantomżydowskimnakazanoprzyprowadzenie
naUmschlagplatzpięciuosób,grożącrepresjamiwobecczłonkówichrodzin.Wtychwarunkachniektórzypolicjanciporzucalisłużbę,nie
chcącodgrywaćnakazanejimroli.
Ostatniafazaakcjiwysiedleńczejrozpoczęłasięwniedzielę6września.Każdadziałającawgetciefirmaniemieckaotrzymaławytyczne
dotyczącelimituprzysługującychjejpracowników.Łączniewgetciemiałopozostać32tys.Żydów.Tyle„numerkównażycie”było
dorozdysponowania.Pozostalimielizostaćwywiezieni.Wszystkimmieszkańcomgettanakazanostawieniesięogodz.10wkwadracieulic
Gęsia,Smocza,NiskaiZamenhofawceludokonania„rejestracji”.Wczasietychmakabrycznychwydarzeńtrwającychpięćdni,
nazwanychpóźniejkotłem,zamordowano2648osób,adoTreblinkiwywiezionoponad54tys.Ostatnimdniemwielkiejakcjibył
21września.Tegodnia,wktórymwypadałoświętoJomKipur,dokonanoostatecznejselekcji.Zredukowanoliczebnośćpolicjiżydowskiej
z2400do380funkcjonariuszy.
Wedługźródełniemieckichwywieziono253742Żydów.Wedługszacunkówżydowskichliczbawywiezionychsięgała300tys.Nieco
ponad11tys.trafiłodoobozówpracy,pozostalidoTreblinki.
WprzerwieakcjiwWarszawieVernichtungskommandodowodzoneprzezBrandtadokonałowysiedlenia7tys.ŻydówzOtwocka(19
sierpnia),5tys.zFalenicy(20sierpnia),1,5tys.zRembertowai5tys.zMińskaMazowieckiego(21–22sierpnia).Powydaniupoleceń
judenratomzdezorientowanychiprzerażonychŻydówwypędzanonaulice,brutalniełamiącwszelkiopór.Poselekcjiofiarywyprowadzano
wkierunkustacjikolejowej,zabijającczęśćznichpodrodzelubjużpodotarciunamiejsce.
Miesiącpóźniej,wświętoJomKipur,równoleglezostatniąfaząwysiedleńzgettawarszawskiego,przeprowadzonoakcjęlikwidacyjną
natereniepowiatusokołowskiego.ZewzględunabliskośćTreblinkimieszkańcyniemieliwątpliwości,jakilosichczeka.ZSokołowa
