Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
interesującenaszjawiskaalbowsposóbprzesadniewartościujący7,alboupraszczającyichzawiłości
psychologiczne.TakąsymplifikującądefinicjęmożnaznaleźćwartykuleLisySaltzman,sprowadzającej
kiczdosentymentalizmu,komercjiipotrzebyciągłych(czyich?)zaspokojeń8.Tymczasemkicz
holokaustowy,jakgoturozumiemy,jestprzedewszystkimreakcjąobronnąwspółczesnejkultury
naniepojęte,odległeiniebywaletrudnewzrozumieniucierpieniaofiargenocydu.Obronaprzed
rozumieniempolegawprzypadkukiczunaczęstoabsurdalnymiarbitralnymwykrajaniuiwysupływaniu
zZagładypojedynczychniciorazczynieniuznichzdarzeń,którymimożnasięfascynować,ekscytować
bądźpobudzać.
Fałszywyafekt,zastępującygotowośćwobecwiedzy,byćmożenajłatwiejzrozumieć,sięgając
poanalogięzprzedstawieniamiinnychludobójstw.ŁatwosobieprzecieżwyobrazićzagładęIndian(bądźjej
zapowiedzi)wopowieściachprzypominającychromansemiędzyesesmanamiaŻydówkami,pełnych
wyostrzonegokontrastu,okrucieństwa,intensywnych,miłosnychemocji.Odbiorcaprzyzwyczajony
dofilmówwrodzajuTańczącegozwilkamiKevinaCostnerabędziemiałpoczuciekulturowego
zaniepokojenia,zdziwieniaczyszoku.Mynatomiast,jaksięzdaje,dotejniezrozumiałejiniepojętej
intensywnościzagładowychprzedstawieńzdołaliśmysięwpewiensposóbprzyzwyczaić.Przytejokazji
należysobiejednakuświadomić,żeregułąobowiązującąwwypadkukiczuholokaustowegowcalenie
komercjaitaniepocieszenie,alewłaśnieprzechwytywaniepojedynczychwątkówiczynienieznich
splotunajróżniejszychafektówipobudzeńnierzadkogłówniewzrokowychbądźsłuchowych.
Toprzechwytywanie,jakpokażemydalej,tworzykoincydencjępotrzebspołeczeństwaiindywidualnych
wyborówautora:społecznośćwzbraniasięprzedprzyjęciemcudzego,masowegocierpieniaiodwraca
wzrok,któryartysta(pisarz)starasięprzechwycićiustawić(niczymreflektorwteatrze)wkierunku
swojegospektaklu,rozgrywanegoprzedewszystkimwokółjegowłasnejosoby.Topozorneprzełamywanie
oporuodbiorcywobecZagłady,będącewrzeczywistościmanipulacjąpolegającąnawyeksponowaniu
jaautora,będziemynazywaćkiczemholokaustowym,świadomi,jakdalekoznajdujemysięodpojęcia
samegokiczu,oznaczającegozazwyczajugruntowanykulturowostereotyp,banał,kliszę9.
Skrzypce
MałgorzataBaranowskapisałaprzedlaty:
Kiczprzedewszystkimjestwielkimpocieszycielem.Nienależysądzić,żetylkowśmierci;spełnia
dokładniesamąrolęwobraziemiłości.Każdakulturamaswojesposobynaoswajanieuczućskrajnych.
Ikicz,wielomówny,awięcudający,szczeryibezosłonek,wistociezakrywato,cojednostkowe,trudne
doprzeżycia,niewygodnewszczęściuinieszczęściu.Wswojejmasowejpopularnościzastępujemagię
oddala,zamawia,zaokrągla,płaczegotowymiłzami,ukazujeczerwoneserce,przerażające,niezawsze
zrozumiałesymboleprzerabianastereotypy.[…]Kiczjestsposobem„niemówienia”ośmierci.Przezswoje
pseudosymboliczneupozowanie,przeznadmiarobrzędowościkiczprezentujeprawdęobłaskawioną,łatwo
uogólnioną.Najważniejszącechątegopocieszającegouogólnieniastajesięwłaśniepowtarzalność,sztampa
nadzieidlażywych.Dwudziestywieknajbardziejnasyconyjestkiczem,zarównozpowoduniespotykanego
dotądrozwojukulturymasowej,jakizpowoduwyjątkowegoheterogenicznegocharakterukultury
współczesnej.Możnabypowiedzieć,żewiekten,uważanyzanajbardziejtragiczny,wyprodukował
największąliczbęzarównomaterialnych,jakduchowychprzedmiotówtaniegopocieszenia10.
Przyjrzyjmysięztejperspektywymotywowiskrzypiecigrynaskrzypcachwróżnegotypu
przedstawieniachZagłady:odmuzyki,przezświadectwapisanezarównotamiwtedy,jakipost
factum,politeraturę.Temattogodnyosobnejrozprawy,wtymartykulezkoniecznościograniczymysię
dowstępnychuwag,podporządkowanychproblematycekiczuholokaustowego.
Skrzypcewydająsięskrajniestereotypowymuosobieniemkulturyżydowskiejwjejpospolitym,nieomal
ludowym,azarazemnajbardziejspopularyzowanymwymiarze.Mamytudoczynieniazdwoma
nakładającymisięnasiebieporządkamiznaczeń.Jedenopierasięnautartychwyobrażeniachdotyczących
Żydówitego,cotradycyjnie„żydowskie”,formowanychdziśjużprzecieżnienaosobistymdoświadczeniu
spotkania,lecznaobrazachwielokrotniezapośredniczonychprzezliteraturę,ikonografię,film,atakże
najróżniejszefigurkiżydowskichmuzykantów,sprzedawaneturystom.Drugiporządekodwołujesię
domateriisamejmuzyki,doszczególnegotypumelodii,doswoistościdźwięków,jakiepotrafiąwydaćtylko
skrzypce,orazdosamegoinstrumentuwynalazkubogów.PrzecieżtoMerkurybyłwynalazcą
instrumentówstrunowych,aOrfeuszauznajesięzatwórcęskrzypiec,jaktwierdziłojciecWolfganga