Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.LITERATURAFANTASTYCZNAIJEJGATUNKI
14
RogerCailloiswswymznanymesejuOdbaśnidoscience-fiction20
dokonałanalizyzasad,najakichcudownośćfunkcjonujewtrzech
podstawowychtypachliteraturyuważanejpowszechniezafantastycz-
ną(baśń,fantastykagrozyisciencefiction),inatejpodstawieokre-
śliłswojąkoncepcjęterminufantastyka.Swobodatwórczegofanta-
zjowaniawliteraturze„nierealistycznej”jestpozorna:istniejąpew-
nekonwencjeokreślającecharakterświataprzedstawionego.
Wbaśnicudownośćjestczymśnaturalnym,nienaruszającymspój-
nościiharmoniiświata.Natomiastwopowiadaniugrozyelementy
niezwykłe,niesamowitełamiąpewienustalonyporządek,powodu-
jąrozdarcieiskandal.Zkoleiwsciencefictionto,coniezwykłe,wy-
jaśnionejestprawaminauki,awięcpozbawioneauryniesamowito-
ści,wpewiensposóbuprawdopodobnione.Cailloisuważazafanta-
stycznewyłącznieteutwory,wktórychukazanejestoworozdarcie,
pęknięciezdroworozsądkowegoładuiwtargnięcieniepojętychsił
zjakiegośinnegoświata.
Takwięcwtymujęciufantastykaoznaczacoścudownegoinie-
samowitegozarazem.Naturalniemożliwajestonatylkowświecie,
wktórymobowiązujeracjonalistycznawizjarzeczywistości.Czytel-
nikiautormusząbyćprzeświadczeniotym,żezjawiskanadprzyro-
dzoneniewystępują,żecudasięniezdarzają,bowiemtylkowtedy
wprowadzenieowychcudówizjawisknadprzyrodzonychdoświata
przedstawionegodaowouczucierozdarciaipogwałceniapodsta-
wowychprawrzeczywistości,cozkoleipociągniezasobąuczucie
przerażenia.Fantastykawymagawięcodczytelnikaniewiarywto,
coczyta.
WtensposóbCailloisograniczatermin„fantastyka”dookreślo-
negogatunkuliterackiego–literaturygrozy–iwiążezpewnymsche-
matemfabularnym.Światprzedstawionyutworufantastycznegomusi
dozłudzeniaprzypominaćtenempiryczny(wprzypadkubaśniświat
rzeczywistyiprzedstawionytodwaodrębneikoegzystująceśrodo-
wiska;fantastykazaś„tonieśrodowisko–leczagresja”21),świado-
mośćbohateramusibyćtaka,jakświadomośćczytelnika,awktó-
20R.Caillois,Odbaśnidoscience-fiction,w:Odpowiedzialnośćistyl.Eseje,PIW,
Warszawa1967,s.31–65.
21R.Caillois,Definicjafantastyki,„Twórczość”1958,nr10,s.91.
