Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
korbacze,gąsiory,osoczniki,pochlebce,podatki,pobory.Ipanyfurjaty,opiłetyra-
ny:pyszne,chciwe,wszeteczne,gorszeniżpogany”59.
ZnakomityprzedwojennyznawcatejproblematykiStanisławKotznalazł
wXVIIw.jednegoautorapolskiegoOlizarowskiego,któryzgadzałsięzsurowymi
krytykamisarmatyzmu.Innisarmaccypisarze,jakStarowolski,czyFredrozachwy-
calisięznakomitympołożeniempolskichwłościaniłagodnościąszlachty,chociaż
uważalizaoczywiste,żechłopiprzeznaczenisądosłuchania.PodobnieFredro
stwierdzał,żeszlachcicjestłagodny,ajakniejest,toprzecieżitakchłopizostali
stworzenidosłuchania,iniemajązrozumieniadlawolności60.
Dopierow1750r.WielkopolaninStefanGarczyńskizaatakowałgłośno
bezprzykładnepolskiezacofanie:„Rzućmyokiemnaubogistanchłopski”–pisał–
„Nędznywieśniakchatkęmaukleconą,jaknasikoręklatkęitodziurwniejokoło
pełno;samgościemprawiewdomu,boczylimuswojejrolizadośćuczynić,czyli
zaciągcodziennypanuodprawić;więcjednedzieciodgłodu,biedyimizerii,drugie
odzimnainiewygody,trzeciodfetoruizłejetcumporcellisetcumvitellisaerii61
musząprzedczasemzdychać.Tymczasemkiedypanzaorzeizasiejefolwarkipu-
stychniemałośladów,niemakimsprzątać,nużnatłukęzbatogiempodstarościlub
włodarzbezrespektu,naweticiężarnewypędzaniewiasty...”62.Jakpisał,nigdzie
wświeciechłopnieznajdujesięażwtakimuciskuiniewoli,jakwPolsce–stąd
wzięłosięprzysłowie,żePolskajestpiekłemchłopów.Wczasachstanisławowskich
wielujużubolewałonadgodnympożałowaniastanemniewolichłopskiej,alejak
pisałWładysławKonopczyńskiposzłozatymjedynie„kilkatrąbeknieśmiałych”
wzakresiepostulatówreform63.
Tahierarchicznamentalnośćknutaznakomiciewpasowałasiępo1989r.
wneoliberalnerealia,aSarmaciiopowieściosłusznychkorzeniachiherbach
wndobrych”domachstałysięznowumodne.Rozmówcyzniedowierzaniemsłucha-
li,żejużw1919r.tytułyszlacheckiezostałyzniesione,przekonani,żejedynieko-
munizmbyłbyzdolnydotakiejnniegodziwości”.JanuszTazbirzauważył,żepo
1989r.wobrazieszlachtypojawiłysięnutypanegiryczneicorazczęściejpiszesię
oniejnaklęczkach.JerzyJedlickiiPrzemysławCzaplińskistwierdzili,żekonflikt
nowoczesność-tradycja(sarmacka)organizującynarracjęidyskursnaprzełomie
wiekówXVIIIiXIXtrwanadal.Konsekwencjątegostanurzeczyjestfrontalnyatak
prawicynacałątradycjęoświeceniową,uważanązaobcąPolakom,niemiecką
59Wszystkoformykarwiężącychszyję,nogiiręce,osoczniki–denuncjanci,pobory–łano-
wepłaciłchłop,aniepan;KarolBrückner,Kulturaludowa,(w:)Kultura–piśmiennictwo–
folklor,Warszawa1974,s.165-166.
60StanisławKot,RzeczpospolitaPolskawliteraturzepolitycznejZachodu,Kraków1919,
s.112-113.
61Zprosiętamiicielętamipowietrza.
62StefanGarczyński,AnatomiaRzeczypospolitejPolskiej...(1750),(w:)Filozofiaimyśl
społecznawlatach1700-1830,Warszawa2000,t.1,s.628.
63WładysławKonopczyński,PolscypisarzepolityczniXVIIIwieku,Kraków2012,s.437;
JörgK.Hoensch,SozialverfassungundpolitischeReform,Köln-Wien1973,s.151.
23
