Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
Wstęp
Testudianadposzczególnymikrajamipomogłynadkruszyćwyobrażenieomo-
nolitycznymcharakterzewschodnioeuropejskiegostalinizmu,alepozostajejeszcze
dozbadaniawielekwestiidotyczącychregionujakocałości.Dużowięcejwiemy
oNiemczechWschodnichniżoPolsceczyCzechosłowacji,niemówiącjużokra-
jachpołożonychdalejnapołudnieiwschód.Dlaczegokrajeregionuposzłyróżnymi
drogami?DlaczegoPolskabyławstrząsanaokresowymizaburzeniami,aNiemcy
Wschodniebyłystosunkowostabilne?DlaczegoNRDbardziejprzesiąkłaideolo-
giąkomunistycznąniżPolska?Dlaczegoczescystudencibyliciąglewczołówce
antyreżimowychprotestów,podczasgdyczescyrobotnicypozostalistosunkowo
bierni?
Badaniaporównawczepokazująnietylko,żespołeczeństwaEuropyŚrodko-
wo-Wschodniejróżniłysięznacznie,iznaczneróżnicemiędzynimitrwałyprzez
całyokresstalinowski,aletakże,żepaństwaregionu,którewyrosływmiejsco-
wymkontekście,przyjęłyróżnepostawywobecspołeczeństwa.Rolapaństwajako
autonomicznegoczynnikasprawczegojestczęstoniedocenianaprzezhistorięspo-
łeczną.Aletakjakspołeczeństwookazałosięzdolneodpowiedziećnaodgórne
wyzwania,takipaństwoczęstoantycypowałoireagowałonaoddolneinicjatywy.
Tenfaktjestwyraźniewidocznynauniwersytecie,wmiejscu,gdzietakstuden-
ci,jakiprofesorowie,aletakżefunkcjonariuszepaństwowi,mielijasneinteresy
isprzeczneaspiracje.
Ztegopowoduuniwersytetwydajesięwłaściwymmiejscemnietylkodoba-
dańnadzróżnicowaniemregionuuważanegozajednolity,aletakżenadniezba-
danymielementamiciągłościinieciągłościwdynamicerelacjimiędzypaństwem
aspołeczeństwem,któresugerująkoniecznośćzrewidowaniaperiodyzacjipowo-
jennejhistorii.PowszechnatendencjąopisupowojennejEuropyWschodniejbyło
łączeniehistoriiposzczególnychkrajówzkalendarzemwydarzeńmiędzynarodo-
wych.Postosunkowootwartychlatachbezpośredniopowojnie,zerwanieStalina
zTitow1948r.spowodowałowyrzeczeniesięnarodowychdrógdosocjalizmu
wewszystkichkrajachWschodniejEuropypodhegemoniąZwiązkuSowieckie-
go,czemutowarzyszyłyczystkiwaparaciepartyjnym.Następnecztery-pięćlat
widziałyspołeczną,gospodarcząikulturalnąpolitykędojrzałegostalinizmu,która
wydawałasięidentycznawcałymregionie.ŚmierćStalinaw1953r.zapoczątko-
positioninderDDR,Berlin1995.Opracowanie,którepodkreślarolępaństwowychrepresji,aledaje
takżecennespostrzeżeniaoopozycjizestronyprostychludzi,zob.A.Mitter,S.Wolle,Untergang
aufRaten:UbekannteKapitelderDDR-Geschichte,Monachium1993.Szeregpracsponsorowanych
przezniemieckiparlamentrzuciłonoweświatłonaopozycjęwNiemczechWschodnichwlatach50-
tych,zob.zwłaszczaM.Hertwig,DerUmgangdesStaatesmitoppositionellemundwiderständingem
Verhalten.DieOppositionvonIntellektuelleninderSED/DDRinderfünfzigerJahren,insbesondere
1953,1956/57,ihreUnterdrückungundAsschaltung,[w:]MaterialienderEnquete-KommissionAu-
farbeitungvonGeschichteundFolgenderSED-DiktaturinDeutschland,Baden-Baden1997.Zob.
takżeklasycznąpracęK.W.Fricke,OppositionundWiderstandinderDDR,Cologne1984.
