Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
27
Doniedawnawregionieprowadzonostosunkowomałobadańdotyczącychuni-
wersytetówitoczonowtejtematycestosunkowoniewielesporów.Priorytetem
byłoustaleniepodstawowychfaktów,np.przypomocyjakichdokładniemetod
niektóreuniwersytety-jakwJenie-zostałyponownieotwarte;ustaleniestop-
niabrakuciągłościwpewnychnaukowychdziedzinachczystopniaupartyjnienia
wśródnowychhistorykówwlatachpięćdziesiątych.Nabardziejogólnympozio-
miewkażdymzkrajówpojawiłysięłatwedoprzewidzeniaoskarżeniaonzdradę
białychkołnierzyków”,przyczymnaczeleatakustanęlitacyuczenijakVáclav
Klaus,JensHackeriJacekTrznadel.Byłomałookazjidogłębszegozastanowie-
niasięnadroląintelektualistówwczasachkomunizmu59.Po1989r.ukazałosię
stosunkowomałobadań,którepozwoliłybynaprecyzyjnąocenęstopniapoparcia
inteligencjidlastalinowskiegosocjalizmu60.
WPolsce,gdziesprawatabyłanajbardziejżywodyskutowana,dominujegene-
ralniepogląd,żeinteligencjapopierałareżimkomunistyczny.Krytycyskupilisię
przedewszystkimnazachowaniuczołowychpisarzy,alebyłydysydentJacekKu-
rońzastanawiałsięnjaktobyłomożliwe,żePolskainteligencja,zwłaszczaludzie
młodzi,takmasowowłączylisiędosystemu?”61.Podobniejaktobyłoprzed1989
rokiem,takżewewspółczesnychbadaniachistniejądwasposobywyjaśnieniatego
zjawiska:zwolennicyjednegopodkreślająuwodzicielskąrolęideologii,stronnicy
drugiego-oportunizmprzedstawicieliinteligencji.
Najbardziejprzenikliwąanalizątegopierwszegorodzajupozostajepochodzą-
cyz1951r.esejpoetyCzesławaMiłoszaZniewolonyumysł,wktórymśledzion
samooszukiwaniesięibierność,któreogarnęłyszeregznajomychpisarzyautora,
którzystalisiękomunistamiwpóźnychlatachczterdziestych.Godnezapamiętania
59Natentematzob.zwłaszczaJ.Reich,AbschiedvondenLebenslügen.DieIntelligenzunddie
Macht,Berlin1992.
60
Powstałojednakszeregpracdotykającychtegoproblemu.Zob.wyważonyprzeglądpoli-
tycznychzachowańczeskichintelektualistówwlatachpoprzedzającychstalinizm:B.Abrams,The
StrugglefortheSouloftheNation:CzechCultureandSocialism,1945-1948,doktoratnaStanford
University,1997.Natematintelektualistówczechosłowackichwcałymokresiepowojennymzob.
także:P.Hruby,FoolsandHeroes:TheChangingRoleofCommunistIntellectualsinCzechoslovakia,
Oxford1980.Krytykapolitycznegozachowaniawschodnioniemieckichuniwersytetówwczerwcu
1953roku:I-S.Kowalczuk,Volkserhebungohne„Geistesarbeiter”?DieIntelligenzinderDDR,[w:]
I-S.Kowalczuk,A.Mitter,S.Wolle(red),DerTaghX17.Juni1953,Berlin1996;A.Huschner,Der
17.Juni1953anUniversitätenundHochschulenderDDR,nBeiträgezurGeschichtederArbeiter-
bewegung”5(1991).Zob.takżeJ.C.Torpey,Intellectuals,Socialism,andDissent:TheEastGerman
OppositionanItsLegacy,Minneapolis1995.AutorbadakrytycznąpostawęinteligencjiwNiemczech
Wschodnichnaprzestrzenicałegookresupowojennego,koncentrującsięjednaknalatach80-tych.
61J.Kuroń,J.Żakowski,dz.cyt.,s.42.Zob.takżeJ.Kuroń,Wiaraiwina.Doiodkomunizmu,
Warszawa1990.Wskazówki,cododalszychmateriałóworazdyskusjęmożnaznaleźćwK.Kersten,
Międzywyzwoleniemazniewoleniem.Polska1944-1956,Londyn1993,s.100-162;D.Praszało-
wicz,Inteligencjapolska,[w:]ZbiorowyportretPolaków,red.G.Babiński,T.Paleczny,Kraków
1997;J.Trznadel,Hańbadomowa:rozmowyzpisarzami,Lublin1990;H.Słabek,Intelektualistów
obrazwłasny1944-1989,Warszawa1997.
