Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
28
Wstęp
sąpojęcia:Ketman,czyliktośktomaskujeprawdziweprzekonaniazarozmaitymi
maskami(Ketmanzawodowy,Ketmanestetyczny,Ketmanrewolucyjnejczystości,
itd.)ipigułkiMurti-Bing,która,dobrowolniepołknięta,obiecujeintelektualistom
pełnięwiedzyipoczucieużytecznościspołecznej.Murti-Bingbyłdialektycznym
myśleniemnNowejWiary”.Strachioportunizmodgrywaływtymprocesiedrugo-
rzędnąrolę:nNaciskzorganizowanejmaszynypaństwajestniczymwporównaniu
znaciskiemprzekonującejargumentacji”62.Najbardziejelokwentnieodpowiedział
natoinnywielkipolskipoetawspółczesny-ZbigniewHerbert,który,wprze-
ciwieństwiedoMiłosza,pozostałwstalinowskiejPolsce,gdziezapłaciłwysoką
cenęzabezkompromisowąpostawę.OdrzucenieprzezniegoMurti-Binganiebyło
jednakrezultatemjakichśbolesnychduchowychzmagań,alenwgruncierzeczy
sprawąsmaku”.Promowanyprzezwładzęjejwizerunekprzyprawiałgoomdłości.
Wwywiadachoskarżałpisarzy,którzypublikowaliwewczesnychlatachpięćdzie-
siątychoto,żedziałalinzestrachuiwzłejwierze”oraznzniskichpobudekmate-
rialnych”63.
Wznacznymstopniujednakpoglądyobupisarzyopierająsięnainformacjach
zdrugiejręki:MiłoszwyjechałzPolskiw1951r.ipóźnelataczterdziestespędził
wwiększościwWaszyngtonie,jakodyplomata;HerbertmieszkałwPolsce,ale
znajdowałsięnaczymśwrodzajuwewnętrznejemigracji,wmiejscugdziennie
masiłynaziemi,którazmusiłabygodoczytaniastalinowskiegoKrótkiegokursu
historiiWKP(b)”64.Nieznałwięcpowszednichtroskimotywacjipisarzytego
okresu.Jakwrzeczywistościczołowiintelektualiściprzyjęlireżim?Jakdoszłodo
tego,żepodporządkowalisięijakiebyłytegopowody?Niniejszapracapróbuje
daćodpowiedźnateipodobnepytania,analizującpostawyizachowaniaczęści
intelektualnejelity,profesorówuniwersyteckichistudentów,możemniejznanych
niżczołowipisarze,alezewzględunaswojądydaktycznąfunkcjęmającychrów-
niekluczowąrolędlakształtowaniaświadomościnarodowej.Możliwe,żeopisMi-
62nLudzienaZachodzieskłonnisączęstorozpatrywaćloskrajównawracanychtylkowkatego-
riachprzymusuiprzemocy.Tojestniesłuszne.Pozazwyczajnymstrachem,pozachęciąuchronie-
niasięprzednędząifizycznymzniszczeniem,działapragnieniewewnętrznejharmoniiiszczęścia”;
Cz.Miłosz,Zniewolonyumysł(TheCaptiveMind,tłum.naangielskiJaneZielonko,NowyJork1990,
s.22,17).
63J.Trznadel,Hańbadomowa…,s.184.
64Ibidem,s.183-184.Jakwszystkiewielkiedziełaliterackie,książkaMiłoszaniejestpozbawio-
nawewnętrznychsprzeczności,np.przyznającczasamiwpływstrachunawewnętrzneprzekonania
iprzyrodzonąsłabośćNowejWiary,oddajesięmrocznymdywagacjomcojejnieuniknionegotrium-
fu.WprzypadkuGobineau,Ketmanmaskowałprawdziwąreligijnąwiarę,podczasgdywszaradach
praktykowanychwkomunistycznejPolscewiarazpewnościąmiaładrugorzędneznaczenie.Jestbar-
dziejprawdopodobne,żemiałyonecharakterodruchowej,aczasemzrytualizowanej,formyoporura-
czejniżkapitulacjiumysłu.Jakwprzypadku1984Orwella,książkatabyłaprzedewszystkimostrze-
żeniem.Zob.takżeautobiografięMiłoszaRodzinnaEuropa:nKtowykrzyknie,żesiłaniewystarcza
tutajjakargument,pominiecechypolityki,wktórejwygranaalboprzegranarzutujesięwstecz”.
