Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ateistycznyracjonalizm.Odpierwszegowydaniapowieści
toczysiędyskusja,czyautorowiudałosięzanegowaćbogoburcze
wyznaniabohatera?BałsięotoPobiedonoscew,podobneodczucie
miałiDostojewski.Spórrozstrzygasięjednak,jakzwykleutego
pisarza,niewszermiercenasłowa.
ChoćIwandeklarujesięjakoateista,toreprezentujeateizm
specyficzny,odrzucającynieBoga,leczstworzonyprzezniego
świat.StwierdziłtoIwan,wypowiadającsławnezdanie:„NieBoga
nieprzyjmuję,tylkozwracammuzszacunkiembilet”(V,4).
Tanegacjarealnegoporządkurzeczyopartajestnafundamencie
racjonalizmu,czylizałożeniu,iż„euklidesowy”rozumjestwstanie
daćodpowiedźnawszystkiepytania.Wjegoświetleniedasię
wytłumaczyćnawetjednejłezkidziecięcej.
IwandopewnegostopniapowtarzaeksperymentRaskolnikowa.
Podobniejakonzakłada,iż„wszystkojestdozwolone”.Tworząc
tępostać,autorodwoływałsiędotradycjizachodnioeuropejskiej
myśli.Totamporazpierwszydoszłydogłosupoglądy
orelatywizmienormmoralnych,tamstworzonoteorię,iżjednostka
maprawoopieraćsięwyłącznienaswychzachciankachikaprysach
nazasadzie:„allesisterlaubt”[48].
Wduchuateistycznegoracjonalizmumoralnenakazyizakazy
musząsięokazaćanachronizmem.Ztegopunktuwidzenianiczym
niemożebyćusprawiedliwioneistnienietakiegomonstrum,jak
staryKaramazow.
„Innepodstawy...”.PodobniejakRaskolnikow,Iwanniezdał
egzaminu.Niebyłwstaniesprostaćkonsekwencjomswych
„paradoksów”.SkoroBoganiema,nieistniejeduszanieśmiertelna,
zbrodniajestuprawniona.ZabójstwoFiodoraPawłowiczawydaje
sięnietylkoczymśoczywistym,aleipożytecznym.Ztymniemogą
sięjednakpogodzićdwajpozostali„karamazowcy”:Dymitr
iAlosza.Wczasiespotkaniawmonasterzepierwszywstrząśnięty
jestwynurzeniamiMiusowaotym,iżwedleIwanauprawnione
będzieprzelewaniekrwi.PodobniereagujeAloszapytającybrata:
„czyistotniekażdyczłowiekmaprawozapytać,patrzącnainnych
ludzi:któryznichgodzienjestżyć,aktóryniegodzien?”.
Nacosłyszy:
Pocóżwtrącaćdotegozagadnieniakwestięgodności?Wsercach
ludzkichpytaniategorodzajurozstrzygająsięnienapodstawie
