Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Ustrójrolny
Tejgrupiespołecznej,wykonującejzajęciaspecjalistycznenaużytekzwierzch-
15
ności,łagodzonowymiarichdziedziczonychobciążeń.Organizacjagospodarki
wPolscewokresiewczesnejmonarchiipiastowskiejbyłanastawionanatrwałe
przystosowanierzeczowejstrukturychłopskichświadczeńdobilansuprzewidy-
wanychpotrzebgruprządzących.
Jednakżenawetwtymsystemiewytwarzanoniewielkąnadwyżkęproduktów,
którapozwalałanafunkcjonowaniewymianytowarowejolokalnymnaogółza-
sięgu.Rolęośrodkówrynkulokalnegoodgrywałypoczątkowoprzedewszystkim
osadytargoweidopewnegostopniapodgrodzia.Wokresiepóźniejszymwymia-
natowarowakoncentrowałasięwmiastach.Rynkilokalnewustrojufeudalnym
charakteryzowałysiędominacjąwwymianietowarowejartykułówpochodze-
niarolniczego,niewielkimzasięgiemterytorialnym(zazwyczajwpromieniu
10-30kmodośrodkamiejskiego),dużąrolącotygodniowychtargów,bezpośred-
nimcharakteremwymianyproducent-konsument.
Wokresieschyłkowymśredniowieczakażdemiastobyłoośrodkiemrynku
lokalnego,obejmującegogłównietowarypierwszejpotrzebyiproduktyrolne.
Większenatomiastośrodkimiejskietworzyłycentrarynkówregionalnychobar-
dziejzłożonymskładziewymienianychtowarów.
1.2.Ustrójrolny
NazachodzieEuropyklasycznysystemzamkniętejgospodarkidworskiejwy-
kształciłsięwewczesnymśredniowieczu.Jegopodstawowymelementembyła
odrębnawłośćfeudalna,określanawliteraturzehistorycznejjakomanorial-
na,odjejangielskiejnazwy-manor.Ziemiawchodzącawskładmajątkufeudała
byłapodzielonanadwieczęści:pańskąichłopską.Wpierwszejczęści,dworskiej,
znajdowałysięzabudowaniapańskieiogródorazpolauprawne,pastwiskaiinne
użytki,utrzymywanebezpośrednioprzezdwór.Drugaczęśćposiadłościobejmowa-
łałanychłopskie,obciążonerentąfeudalnąnarzeczwłaściciela-feudała.System
manorialnyniebyłjedynąformąwładaniaziemią.NawetwAngliiiFrancji,gdzie
tensystemupowszechniłsięnajszerzej,funkcjonowałylicznemałegospodarstwa
należącedodrobnejszlachty.
WXIIiXIIIw.systemmanorialnyzacząłulegaćstopniowemurozkładowi.
Wpłynęłonatokilkaprzyczyn.Popierwsze,rozwójhandluiwzrostznaczenia
wymianypieniężnejpowodował,iżczynszwpieniądzubyłdlafeudałabardziej
racjonalnymświadczeniem.Chłopzaś,stającsięwcorazwiększymzakresiedo-
stawcąnaryneklokalny,miałmożnośćpozyskaćpieniądzenaopłacenieczynszu.
Podrugie,wzmożonadziałalnośćosadniczaprzyniosłazesobączynszpieniężny
jakowyłącznelubprawiewyłączneświadczeniefeudalne.Potrzecie,dotychcza-
sowysystemeksploatacjichłopastawałsięcorazmniejefektywny.Cowięcej,
wywoływałmasowyizdecydowanyopórwsi.
WrezultaciedokońcaXIVw.wcałejniemalEuropieZachodniejrentaodrob-
kowa(pańszczyzna)uległazupełnejlikwidacjilubdalekoidącemuograniczeniu.
