Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
mośćzbiorową,przynajmniejunas,wydajesiępochodnąwojny,oku-
pacji,obozówkoncentracyjnychifiłagrów”.Towówczaskulturaeuro-
pejskazaprzeczyłasamejsobie.WielkietradycjestarożytnejGrecji
iRzymu,doktórychchętniesięodwołujemy,tradycjechrześcijaństwa,
niewystarczają,abyobjaśnićto,cosięstało.Zarazpowojniepisano
wieleokryzysiekulturyeuropejskiej.Pytano,czyjestmożliwapoezja
poOświęcimiu.Czywogólejestmożliwasztuka?Rozszerzononie-
tzscheańskąkonstatacjęfiumarłBóg”–nafiumarłpoeta”,fiumarłar-
tysta”.Kimjestartystawświeciewspółczesnym?Aniwieszczem,ani
kodyfikatoremprawdduchowychnarodu.Możetylko,jaktookreślił
metaforycznieTadeuszRóżewicz,byćtym,którystarasięzłożyćroz-
bitelustro,całościowyobrazświata,iwie,żefitosięzłożyćniemoże”,
aleponawianieustanniepróbyzłożenia.Dlazrozumieniaprzemian
zachodzącychwnaszejliteraturze,wsztuce,wkulturzewdrugiej
połowieXXwiekukoniecznejestowospojrzeniewstecz,zasiebie–
wmiaręobiektywne,uwolnioneodbłędówkrótkowzroczności.Boje-
steśmykrótkowzroczni:oceniamywszystkozperspektywydoświad-
czeńbieżących,różnegotypuidei,hasełiprogramówspołecznych.
Literatura,sztukanietylkojezapisuje,lecztakżeweryfikujeikwe-
stionuje.
To,cojest,korzeniamiswymitkwiwprzeszłości:niemożnasięjej
wyrzec,niemożnaunieważnić.Wkulturze,inaczejniżwhistoriipoli-
tycznejczygospodarczej,mniejjestzmiannagłych,mniejwielkich
igwałtownychprzeobrażeń:modyfikacjemającharakterewolucyjny
iniesąbezpośredniouchwytne.Aprzecieżoczekujemyprzełomów.
Jesttostereotypzadomowionywnaszymmyśleniu,przejętyzXIXwie-
ku,poczęściodromantyków,poczęściodHegla,upowszechniony
wXXwiekuprzezmarksizmijegototalitarnemultiplikacje.Kluczo-
wastałasięwiarawpostępwewszystkichdziedzinachżycialudzkie-
go.Byłonzdumiewającywnauce,technice,wgospodarce.Dotyczył
krajówwysokorozwiniętych,alenieobejmowałwszystkichrejonów.
Naczymmiałbypolegaćpostępwsztuce,wliteraturze–niewiado-
mo.Wkulturzepookresachbogatych,jasnych,intesywnegoiwszech-
stronnegorozwoju,następujączasyregresuiupadku.Takbyło
wdalekiejprzeszłości,takbyłoiwXXwieku.Ajednakmiędzytymi
okresamiistniejąróżnegotypuzależnościiwięzi:wytworzoneifunk-
cjonującewobieguspołecznymzespołyidei,normiwartościulegają
zużyciu,wichmiejscezjawiająsięnowe,niezawszelepsze,niekiedy
groźneiniszczące,zmieniająsięwideologie,któreprodukująnaswój
użytekmity,opanowująwyobraźnięzbiorową,stająsięrzeczywistą
siłąwżyciuspołecznym.Systemytotalitarnepodporządkowywały
wszystkiedziedzinyżycialudzkiegoobowiązującejideologii:powsta-
8
