Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Część1.
Obliczapatriotyzmuinacjonalizmu
Rozdział1.
Tożsamość–twórczywysiłekkupatriotyzmowi
JerzyNikitorowicz
1.1.Wielowymiarowośćidynamikatożsamości
Człowiekwspółczesny,żyjącwspołeczeństwiewielokulturowym,stajewobeckoniecznościudzielaniaodpowiedzinawielepytańdotyczących
trudnegoizłożonegoprocesukształtowaniatożsamości,jejzakresu,ustawicznegodefiniowania,utratyczyprzedefiniowaniaorazintegracji.Jest
tozpewnościąefektrozpadulubbrakuelementówtożsamościregionalnej.MarekS.Szczepańskipisze:
Możnaprzyjąć,żeistniejądwapodstawowerodzajetożsamości:emocjonalna,czyliprzeżywana,opartanacodziennymdoświadczeniuczłowiekaifunkcjonalna,wynikającazgry
interesówzbiorowych.Obiewystąpićmogąnapięciuelementarnychpoziomach:indywidualnym,lokalnym,regionalnym,narodowymiwreszciekontynentalnym(globalnym)1.
Wliteraturzeprzedmiotuwystępujewieleperspektywpostrzeganiatożsamości(międzyinnymitradycyjnaiewolucjonistyczna,
fenomenologicznaipoznawcza).Dominujeorientacja„stawaniasię”,ciągłościiniepowtarzalności,autorefleksji,systemu
samowiedzy.Wielubadaczytejproblematykikoncentrujesięnaujęciuewolucjonistycznym,traktująctożsamośćjakoprocesotwarty,jako
ciągłe,ustawicznestawaniesię,któreczęstokroćjesttrudneibolesne,narażonenaporażkiwobeczmiennościwartości,wzorówosobowych
ikulturowych.JakpodkreśliłZygmuntBauman:
Pytanieotożsamośćwyrastazodczuciachybotliwościistnienia,jego„manipulowalności”,„niedookreślenia”,niepewnościinieostatecznościwszelkichform,jakieprzybrało.Wynika
onotakżezdoznania,żewtychwarunkachwybórjestkoniecznością,awolnośćjestlosemczłowieka.Tożsamościniedostajesięaniwprezencie,anizwyrokubezapelacyjnego;jest
onaczymś,cosiękonstruuje,icomożna(przynajmniejwzasadzie)konstruowaćnaróżnesposoby,iconiezaistniejewogóle,jeślisięjejnaktóryśzesposobównieskonstruuje.
Tożsamośćjestzatemzadaniemdowykonania,izadaniem,przedjakimniemaucieczki2.
Stądniektórzyautorzyzajmującysięniniejsząproblematykąwskazują,żeniemożnamówićojednejtożsamości,gdyżkażdymaichwiele,
ażyciespołecznetociągepizodycznychinterakcji,wktórychznikająjednetożsamościipojawiająsiękolejne3.SzewachWeisswrozmowie
zojcemTomaszemDostatnim,dominikaninem,deklarujepodwójnątożsamośćżydowsko-polskąiprzedstawiapostaćOswaldaRufeisena,ojca
Daniela,karmelitybosego,reprezentującegotożsamośćżydowsko-chrześcijańską:
Myślę,żezłożonatożsamośćtobogactwo,skarb.Człowiek,którymatylkojednątożsamość,przepraszam,to–płytkiświat[…]OswaldRufeisen,Żyd,któryurodziłsięwPolsce.
Rodzinabyłażydowska.Byłzwiązanyzruchemmłodzieżysyjonistycznej,którynazywałsięAkiwa.Nauczyłsięjęzykahebrajskiego.Byłnawetprzewodnikiemmłodszychdzieci
[…]byławojna,Zagłada.Związałsięzreligiąchrześcijańskąjakoosiemnasto-czydziewiętnastoletniczłowiek.Zostałbratemzakonnym,karmelitąbosym.Wroku1958przyjeżdża
doIzraelaubranyjakoksiądz.Przychodzidobiurasprawwewnętrznychimówi:„JestemŻydem.Proszęoobywatelstwo”[…]czytojestwogólemożliwe,żeksiądzmożenależeć
donarodużydowskiego[…]„Nie”[…]ktonależydonarodużydowskiego?Nietylkoten,ktojestzwiązanyzżydostwempoprzeztradycję,aletakżezreligiążydowską,
zinstytucjamireligijnymiichcebyćznimizwiązany.Niezmieniłreligiinainną4.
Epizodycznanaturaświataspołecznegopowodujeepizodycznośćizmiennośćtożsamości,jakteżjejwielowymiarowośćidynamikę.Émile
Durkheimzauważył,żeistniejąwnas„dwieistoty”.Pierwszaznichtonaszaistotaindywidualna,wewnętrzna,naszecechycharakteruczy
temperamentu,czylito,coodziedziczyliśmy–wspomnieniaidoświadczeniazwiązaneznasząhistoriąosobistą.Drugaistotazaśstanowisystem
idei,postawizwyczajów,którewyrażająwnasnienasząosobowość,alegrupęczygrupy,doktórychprzynależymy.Składająsięnanienasze
wierzeniareligijne,przekonaniamoralne,tradycjenarodoweczyzawodowe,dzielonezinnymiopinieipoglądy.Ichzbiórtworzyistotę
społeczną.Autorwskazujewięcnadwasubsystemytożsamościjednostki.Pierwszyzawieratrwałe,wewnętrzneelementy,drugizaśzmienne,
warunkowaneczynnikamizewnętrznymi.RobertSzwedwyróżniatrzynurtydefiniowaniatożsamościjednostkiwzależnościodmiejsca
zajmowanegowzględemsiebie:psychofizyczny,psychospołecznyiinterakcyjny5.
JakpiszeGeorgeA.Borden,znajomośćwłasnejorientacjikulturowejpozwalaantycypowaćróżniceipodobieństwadzieląceiłączącenaszą
kulturęzkulturądrugiejstrony6.Wpływatonazrozumienienaszychsukcesówiporażekwtokupodejmowanejprzeznaskomunikacjimiędzy
kulturami.Dziękitejznajomościuczymysiędostrajaćdouczućinnychludzi,wyzwalaćpozytywneemocje,łagodzićnieporozumienia.Jednak
życiemitami,stereotypami,życiewgettachbezwięziterytorialnych,pokoleniowych,kulturowych,poczuciemarginalizacjipowodujączęsto
licznewypaczeniawrealizacjitegozadania,ażdodestrukcjiwprocesieposzukiwaniaikreowaniatożsamości.Przykłademmożebyć
upowszechnianiewśródradykalnychislamistówlogikisamobójczejiliczbakandydatównamęczenników.Wczasiewojnyiracko-irańskiej
młodzichłopcywchodzilinapolaminowe,żebyoczyścićdrogędlaarmii.Szlinaśmierć.Każdyznichmiałnaszyiplastikowyklucz,którym
miałotwieraćbramyraju.Wirańskimszyizmierozwinęłasiękoncepcjaszahidamęczennikapoświęcającegożyciedlasprawy.Śmierćimama
Husajna,wnukaprorokaMahometa,wbitwieprzeciwkoznacznieliczniejszymsunnitompodKorbelą,dodziśinscenizowanajestprzezmiliony
szyitówwświętoAsury.Celemniejestkreowanieprorozwojowejtożsamościkuzbudowaniulepszegoświata,leczsamounicestwienie
wszystkiegobezwizjiprzyszłości.TadeuszKotarbiński,analizująchasło„bądźsobą”,zauważa,żemożeonobyćbardzoróżnierozumiane:
[…]idźzawłasnymiupodobaniami,popędami,przyzwyczajeniami,albotrzymajsięwłasnychzasad,lubsłuchajgłosuwłasnegosumienia[…]potrzebnajestostrożność,gdyż
popędybywajązłe,upodobania–perwersyjne,przyzwyczajeniaizasadynierazlegitymująsiętylkoistnieniemiuporczywością[…]hasłobyciesobą,jakoewentualnadyrektywa
naczelna,tchniejakimśsamotnictwem,obcejestduchowiwspólnoty7.
1.2.Kształtowaniesiętożsamościpatriotycznej
Życiewewspólnocieoznaczadoświadczanieodwzajemnionychaktówpopierania,ułatwiania,wspomagania,jakteżwspółżyciepoufałe,
intymne,zamkniętewkręgu.Niemazłejwspólnoty,jesttylkodobra,prowadzącakuwartościom,zasadom,postawiepatriotyzmulub
nacjonalizmu.Wzajemnaafirmacjamożebowiemzacieśniaćizamknąćkrągswoichiprowadzićdosamouwielbienia.Stądtakważnajestrola
edukacji,któramożezapobiegaćzmierzaniuwkierunkunacjonalizmu.Dlategotakczęstowdialogumiędzykulturowympodejmujemyproblemy
kształtowaniapostawpatriotycznychniedopuszczającychdowykreowaniasięsamouwielbienia,odreagowywaniakompleksów,ujawniania
niechęci,agresjiinienawiściwobecinnychczyprzypisywaniaimnieszczęść,biedyiupokorzenia.Współczesnypatriotyzmwinienbyćoparty
naodpowiedzialnościzawspólnotę,niewykluczającynikogo,krytycznywobechistoriiijednocześniezachowującyszacunekdodziedzictwa
przodków.Powinniśmywięcpodjąćproblematykęodmianpatriotyzmu,poczynającodromantyczno-martyrologicznego,ażdopatriotyzmu
cywilizacyjnego,kosmopolitycznego,tojestpróbowaćodpowiadać,czypatriotyzmtokultbohaterów,ofiara,męczeństwo,czyodpowiedzialność
zawspólnotęicodzienna,rzetelnapraca.Ważnajestodpowiedźnapytanieoto,jakkształtowaćpatriotyzmnieagresywny,niewykluczający
