Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nacjonalizmysięwyciszą,jednaktrudnojestnam,Polakom,pogodzićsięzsytuacjąZwiązkuPolakównaBiałorusi,sytuacjąszkolnictwa
polskiegonaBiałorusi,naLitwie,odmowąprzezLitwinówurzędowegodopuszczeniapolskiejpisowninazwiskzamieszkującychtamPolaków
itakdalej.
Uważam,żepowinniśmyprowadzićdługofalowąsymetrycznąpolitykęedukacyjnąniwelującąnarosłestereotypyiuprzedzenia.Tymczasemnasz
rządbezuzgodnieniazwładzamilitewskimizachęcaekonomiczniezasiłkiemweuroobywatelilitewskichpolskiejnarodowościdoposyłania
dziecidopolskichszkół.Podobnedziałaniajużbyły,chociażbyznanyproblemKartyPolaka.WefekcieobdarowywaniewybranychPolaków
wspołecznościachlokalnychpaństwalitewskiegoczybiałoruskiegopowodowałokonflikty.Darczyńcyzadowolenizgestuwyjeżdżali,
aobdarowanychpozostawializdylematamifunkcjonowaniawswoichspołecznościachlokalnych.Jakbyśmysięczuli,gdybynaprzykładrząd
NiemieczacząłwypłacaćzasiłkinaOpolszczyźniedlatychpierwszoklasistów,którzypodjęlibynaukęjęzykaniemieckiego?
WkształtującejsięobecniedemokracjispołeczeństwwielokulturowychistotnegoznaczenianabieraproblemgodzeniawieluOjczyzn,problem
konstruktywnegobudowaniatożsamościosobowejietniczno-kulturowejbezpotrzebyrezygnacjizwłasnejindywidualności,awręczodwrotnie
–zkoniecznościązachowaniajakofundamentuwartościrodzimych,rdzennych.Wzwiązkuztymcorazczęściejpodejmujemyedukacyjne
działaniawzakresiepoznawania,zabezpieczania,wspieraniaiumacnianiawartościojczyznyprywatnej,domowo-lokalnej.Najejbaziemożemy
kreowaćtożsamośćiwejśćrównoleglenaścieżkępoznawaniainnychkulturtak,abyniezamknąćsięwgetciewyłączniezeswoimi,
zakodowanymiwumysłach,dogmatami.
DziękiwieloletniejpracywKatedrzeEdukacjiMiędzykulturowejiprowadzeniaseminariumzzakresudiagnozowaniapostawpatriotycznych
wtrzechpokoleniachstwierdziłem,żepokolenie„dziadków”manajmniejwątpliwościcodorealizowaniasięwrolipatrioty.Jesttopoczucie
zupełnieróżneododczuwanegoprzezpokolenie„wnuków”,którzywewszystkichkomponentachpostawywypadająsłabiej.To,
naconajczęściejzgodniezwracanouwagę,tolojalnośćwobecpaństwa,szacunekdokonstytucji,płaceniepodatków,troskaodobrywizerunek
państwa.Uczestnictwowświętachnarodowych,udziałwwyborachczywświętachreligijnychbyłynajrzadziejwybieraneprzez„wnuki”.
Pokolenienajmłodszewyraźniewskazywałonamniejsząliczbęcechpatriotyibyłowtymzróżnicowane.Zanajbardziejcenionesymbole
wszystkiepokoleniauznały:hymn,flagęigodłopaństwowe,przywyraźnychróżnicach,kiedywskazywanonakonstytucję,krzyżczyBiblię.
Imstarsi,tymczęściejwskazywali„zdecydowanietak”wodpowiedzinapytanie:Czykażdy(-a)Polak(-ka)powinien(-na)byćkatolikiem?
Imstarsi,tymczęściejwskazywali„tak”,immłodsi,tymczęściej„nie”i„zdecydowanienie”.Podobnązależnośćmożnabyłozaobserwować
przypytaniu:Czykrzyżjakosymbolreligijnypowinienznajdowaćsię(wisieć)wurzędachpaństwowych?Najstarszepokoleniezdecydowanie
wwiększejliczbiejestzatym,abytamsięznajdował,aleichdzieciiwnukiczęściejwskazywałyna„nie”i„zdecydowanienie”.Najmłodsi
wtymwypadkubardzoczęstowybieraliodpowiedź„trudnopowiedzieć”.Ciekawejestto,żewiększośćśredniegopokoleniaczęściejjestprzeciw
niżichdzieci.Jednakwszystkiebadanepokoleniasązgodne,żeKościółjakkażdainnainstytucjapowinienpłacićpodatki.Sądzę,żemitPolaka
katolikapowoliodchodziwniepamięć,gdyżpokoleniewwiekuprodukcyjnymniemażadnejwątpliwości,żePolakniemusibyćkatolikiem,gdy
ichdzieciczęściejbyłyniezdecydowane.Podobniepokolenieśredniejestzadwujęzycznymitablicamiiprawamidlaobcokrajowców.Określając
własnątożsamość,wskazywalinakilkawarstw,nabyciePolakiemijednocześniemieszkańcemregionulubdanegomiastaorazEuropejczykiem.
AnalizującwynikibadańAnnyPrzecławskiej19iporównującjewpewnychaspektachzwłasnymi,zauważyłemdalszeprzesunięcia
aksjologicznekulaicyzacji,wybiórcze,kontekstualnerespektowaniezasadetykikatolickiej,jakteżwskazanianakoniecznośćścisłegorozdziału
kościołaodpaństwa.Podobnie,jakwskazałemwcześniej,wtymwypadkutakżezauważonomniejwidocznysyndrommodeluPolakakatolika,
jakteżwysokąwrażliwośćnasymbolenarodowe.ZgadzamsięwwnioskiemAnnyPrzecławskiej,że„[…]ciąglemamydoczynieniazogromną
niespójnością,zeswegorodzajupodwójnymnurtem:oficjalnegodeklarowaniaświatawartościicodziennegożycia,któregotewartościzdająsię
niedotyczyć”20.
Zprowadzonychbadańianalizwynika,żetożsamośćkulturowajestefektemwzględnietrwałegoustosunkowaniasiędoelementówkultury,
wktórejjednostkawzrastaiktórejdoświadcza.Wefekciepowstajeautokoncepcja(własnyobraz),wyrażającasięwidentyfikowaniusię
zokreślonymiwartościami.IanBurumazBardCollegewStanachZjednoczonych,zajmującysięprawamiczłowiekaiprocesamidemokracji,
wtekścienapisanymzokazjiprzyznaniamuNagrodyErasmusanapisał:
Oddzieciństwauczyłemsięprzechodzićzjęzykanajęzykiśledzićkulturowenawykinarodów,ażwkońcudorobiłemsiępewnejsamoświadomościkulturowej,czylinieomal
takiegouczucia,jakbymwzależnościodczasuimiejscaodgrywałróżnerole.Mówiącściślej–dlamnienarodowośćskładasięzwięcejniżjednejmaski[…].Nigdynieuważałem
kultury,tradycjianiprzynależnościzarzeczdanąioczywistą21.
Chciałbymzauważyć,żefenomenemwspółczesnychczasówstajesiępowrótdowięziiresentymentówterytorialnych,tożsamościmiejsca,
anawetplemiennych.PrzykłademmogątubyćUkraina,BiałoruśczyLitwa.Zauważam,żewtychkrajachcorazwyraźniejodżywa„złapamięć”
KresówWschodnich.NatomiastwPolscenieprzerwaniefunkcjonujemitKresów,jednakgłówniewkontekściepodejmowaniapróbrewitalizacji
„dobrejpamięci”wtymzakresie.Współczesnymproblememjestjednakto,żeów
mitobecnieniełączytak,jaktobyłowwarunkachpanowaniaZSRR.Wówczasbyliśmyzintegrowaniwobecwspólnegohegemona
ipodejmowaliśmywspólnedziałaniamającenaceluodzyskanieniezależnościipełnejsuwerenności.Poupadkuwielkiegoimperiumw1991
rokupolityczneelityLitwy,Ukrainy,Czech,Słowacji,atakżeBiałorusistanęłyprzedwyzwaniemprzeobrażeniasięwniepodległepaństwa
ikreowanianowejtożsamościzbiorowej,odmiennejodradzieckiejijednocześniejednoczącejspołeczeństwaozróżnicowanejhistorii,języku,
religii,kulturze,losach,przeżyciach.Wkontekścietychrozważańwydajesięzasadnateza,żezaczasówZSRRLitwini,Ukraińcy,Białorusini,
Czesi,SłowacyiPolacywspólniemyślelioprzyszłościswoichkrajówiwydawalisięzintegrowaniizdeterminowanizdążaniem
kuniezależnościiniepodległości.Kiedyjednaktosięstało,każdyzwymienionychnarodówzacząłkształtowaćtożsamośćwopozycji
dodrugiego,apolskość–jakjużwspomniałem–stałasięproblemem.ZaczęłaodżywaćnacjonalistycznaniechęćdoPolski,którabyła
niejednokrotniementorem,liderem,inspiratoremprzemianukierunkowującychzdążaniekusamodzielnościwymienionychnarodów.
Uważam,żepaństwom,któreporozpadzieZSRRodzyskałyniepodległośćpodkreślaniepolskościtychziemjestzwielupowodówprzykre.
Państwopolskiekojarzysięimczęstozszerzącymikulturęibudującymikościołyorazinnepomnikiarchitektury,światłymipanami,
ciemiężycielamihamującymirozwójichnarodowychkultur,niszczącymiichtradycje.WspierającPolakówwtychkrajach,należypamiętać,
żesąobywatelamiinnychpaństw,którymwinniswąlojalność.Nienależyanipodsycaćnacjonalistycznychresentymentów,anizachowywaćsię
tak,jakprawicowyrządwęgierski,którydomagałsiędlaswoichrodakówwkrajachościennychwyjątkowegotraktowania.Winniśmywięc
dokonywaćustawicznychrefleksjiipytać:
1.CzyLitwy,Białorusi,Ukrainynietraktujemymegalomańsko?
2.Czynielekceważymyprawatychkrajów?
3.DlaczegonieuzgadniamyproblemówwsparciaPolaków,areagujemyinarzucamyzpozycjisilniejszego?
4.Dlaczegonieanalizujemykonsekwencjiwsparcia,obdarowania,
darowizny,chociażbywkontekściewięzispołecznychisystemupodatkowego?
5.Czypewnymidziałaniaminierozbudowujemywzajemnychniechęciiniepowodujemynarastaniawzajemnychnacjonalizmów?
Pamiętającotychpytaniach,musimyjednakreagowaćzdecydowanieiniemożemytolerowaćhasełireakcjinacjonalistycznychczy
ksenofobicznychLitewskiegoZwiązkuMłodzieżyNarodowej.ZdaniemtejmłodzieżynaWileńszczyźniemieszkająspolonizowaniLitwini,
awięctrzebanawracaćichnaprawdziwąnarodowość.Jednozhasełobozumłodzieży,któryodbywałsięwwakacje2012roku
wDziewieniszkachwrejoniesolecznickim,wktórymwiększośćmieszkańcówstanowiąPolacy,brzmiało:„Szarymmydłemumyćustatym,
którzyrozmawiająwjęzykachsłowiańskichigermańskich”.Napisynakoszulkachgłosiły:„»Nie«dlaWschoduczyZachodu–Litwadla
litewskichdzieci”.
ZwycięstwonacjonalizmudokonałosięwEuropieŚrodkowejprzedosiemdziesięciomalaty.Niebyłobytomożliwe,gdybyniemieckiepoczucie
