Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
iszacunkudomitówdydaktycznych,wykreowanychwhistoriikupokrzepieniuserclubuwiecznianianienawiścidowrogów.Należałoby
zapytać:Czypatriotyzmtozacieranieśladówpotym,conaprawdębyło,acowedługchciejstwaniepowinnobyć?Coczynićz„dobrym”,
acoze„złym”,pożądanymiwstydliwym,dziedzictwemnarodowym?CzykolejnepokolenianiebędąchciałyznaćtajemnicPRL-u?
WładysławBartoszewskipodczasuroczystościotwarciaMuzeumPowstaniaWarszawskiegow2004rokupowiedział:
ZwiedzyopolskimruchunarodowymzaczerpnąłemzdanieRomanaDmowskiego,że„jestemPolakiemitosłowowgłębszymrozumieniuwieleznaczy”,alerównieżkońcowe
zdanietegosamegoustępuzMyślinowoczesnegoPolaka:„Wszystko,copolskie,jestmoje,niczegosięwyrzecniemogę.Wolnomibyćdumnymztego,cowPolscejestwielkie,ale
muszęprzyjąćiupokorzenie,którespadananaródzato,cojestwnimmarne”.Niesądzę,żebytozdanieRomanaDmowskiegoktokolwiekcytowałdziśwPolsce,azwłaszczaci,
którzysięnaniegopowołują15.
Uważam,żeistotnymdziśproblememjestkreowanietożsamościnarodowo-państwowej,wdrażaniedoodczuwaniaponadplemiennegodobra
wspólnego,jakteżwykraczaniepozaplemiennyhoryzontpoprzezkształtowaniewięzizabstrakcyjnąwspólnotą,czylijednoczesnewyzwalanie
poczuciawięzizwłasnągrupąetnicznąlubnarodową(patriotyzmnarodowy),więzizpaństwem,wktóregoobrębiefunkcjonujegrupaetniczno-
narodowa(patriotyzmpaństwowy),więzizkulturą,cywilizacjąeuropejskąpowstałąwwypadkunaszegokontynentunabaziejudaizmu,
chrześcijaństwa,kulturygreckiejirzymskiej(patriotyzmcywilizacyjny,europejski).
Zpewnościąnaródnasustanawiaiistniejeniezależnieodnaszejwoli,jestczymśuprzedniminiezależnymodnas,jestmiejscemnaszego
przyjścianaświatiniepotrzebujemygotworzyć.Herodot,definiującnaródwVwiekuprzednasząerą,wskazywałnajednośćkrwi,języka,
religii,świątyńibudynków,obyczajów,podobieństwowsposobieżyciaimyślenia.Jużwówczaszauważono,żeGrecyposiadającośwspólnego,
odróżniającegoichodinnych(sztuka,retoryka,filozofia,muzyka,gimnastyka,technikawojenna).Tozrodziłokultdelficki–pajdeę–świadome
uprawianieiuszlachetnianiesposobubyciaczłowiekiem,anienieufność,wyzysk,nienawiść.Zpewnościąnależałobyzauważyćświatwspólnych
wartościzwiązanychzuniwersalizmemanatomofizjologicznym,psychologicznymispołecznym.Inaczejmówiąc,należałobyustawicznie
rozszerzaćpostawęotwartościnainność,tolerancji,uznania,empatiiwcelunabywaniaumiejętnościkorzystaniazkilkuukładówkulturowych,
umiejętnościpostrzeganiaInnychiodnoszeniasiędonichzpozycjiróżnychodniesieńkulturowych.
1.4.Wyzwaniaizadaniaedukacyjneakształtowaniesiętożsamościkulturowej
Sądzę,żeobecnieistotnymproblememstajesięznajomośćikorzystaniezodziedziczonejtożsamościukształtowanejwhistorycznejprzestrzeni
kulturowejpoprzezposzukiwanieodpowiedzinapytania:Naczymoprzećswojądumę?Jakietreściwydobyćzewspólnegodziedzictwa
kulturowego?Jakzapisywaćswójwkładwkulturęeuropejskąiświatową?
Uważam,żedumęnarodowąmożemyopieraćnawspólnejhistoriiRzeczpospolitejwielunarodóworaznawiązaniudoSłowianimitologii
słowiańskiej,wktórejmożemyznaleźćpotwierdzenienaszejwyjątkowości.Należyjednakpamiętaćotym,żeimnaródjestbardziej
nieszczęśliwy,tymchętniejwracadoprzeszłościiwniejszukawytłumaczeniaklęsk.Wnaszymwypadkuwinnonastoprowadzić
kuzrozumieniu,porozumieniuipokrzepieniutożsamościowym.MariaJanionwksiążceNiesamowitaSłowiańszczyzna,poszukującprzyczyn
naszychproblemówztożsamością,zwracauwagę,żePolskaniestałasięnigdyintegralnączęściąZachoduorazniemogłainiepotrafiłaodciąć
sięodWschodu.StądpowszechnemuodczuciuniższościwobecZachoduprzeciwstawianajestmesjanistycznadumazwiązanaznaszymi
cierpieniami,nasząwielkościąnadniemoralnymZachodeminasząmisjąnaWschodzie.Autorkazastanawiasię,czystantenniejestwynikiem
niepotrzebnegochrztuplemionsłowiańskich,którezostałysiłąoderwaneodswojejkultury16.ZwracałuwagęnatenproblemJuliuszSłowacki
wpowieściKrólLadawy,ukazującelementłacińskijakoobcynajegorodzinnychziemiach,awpamiętniku,jakoreprezentantłacińskiejkultury,
zapisał,żeelementłacińskizgubiłnas,stądkoniecznietrzebamiećgreckiświatzapodstawę.Słowackiukazywałrelacjemiędzy
skonfliktowanymiprzezwiekinarodami–PolakamiiUkraińcami–awhistoriirodzimegoWołynia,PodolaorazUkrainynaddnieprzańskiej,
widziałwspólnedziejeKozakówiPolakówzwiązanychbliskościąjęzykaiwspólną,swojskąkulturąludową.
DanielBeauvoispisze,żestworzyliśmyszkodliwyedukacyjniemitKresówWschodnich,zakłamującyprawdziwąhistoriętych
ziem17.Rezygnowanozrzetelnegoopisufaktów,atworzonoobrazwyidealizowany,zgodnyzsienkiewiczowskątradycją„kupokrzepieniu
serc”.Rodząsięwięcpytania:
1.Czynadalmamydostarczaćwprocesieedukacjistereotypowewizje?
2.Czyjesttodobrawspółcześnieszkołamyśleniaobywatelskiego?
3.Czystaćnasnarozliczeniewłasnejhistorii,poznanieprawdyopolskiejkulturze?
4.CzyKresyWschodnieprzedstawiaćjakoutraconyraj,gdziewszystkienarodyżyływidyllicznejzgodzie?
Beauvois,nieujmujączasługPolakomzamieszkującymnawieloetnicznychziemiachIRzeczpospolitej,wskazuje,żeogólniestosunekpolskich
panówdordzennejludnościchłopskiejnadawnychkresachIRzeczypospolitejbyłkarygodny.Pisze:
Chłopówtraktowanojakpodludzi.JeszczepodkoniecXIXwiekupanmiałprawobićchłopapotwarzy,cobyłoniedopomyślenianietylkonaZachodzie,alenawetwinnych
zaborach[…].Gdybystosunkimiędzydworemachłopamiukładałysiętaksielankowo,jakprzedstawiatowiększośćpublikacjiukazującychsięwPolscelat90.,niebyłobyani
krwawychrozprawzpanamipolskimiwXVIIiXVIIIwiekuwczasierewolucjibolszewickiej,anirzeziwołyńskiejwczasieIIwojnyświatowej.Zarzewiakonfliktówtrzebaszukać
wbardzoodległejprzeszłości,poczynającodXV–XVIwieku18.
WkontekściepowyższegochciałbympowrócićjeszczedosłówSłowackiegoizwrócićuwagę,żeautorten,pochodzącyzewschodnichziem
Rzeczpospolitej,jużjakoEuropejczyk,wojażer,stalepowracałdoukraińskichilitewskichtematów(naprzykładwdramatachSensrebrny
SalomeiczyKsiądzMarek).Trudnownaszejkulturzeoczłowieka,któryłączyłbydoświadczeniaWschodu,WielkiegoKsięstwaLitewskiego
iUkrainyzdoświadczeniemEuropejczyka.Toreprezentantideiwielokulturowościinowoczesnegopolskiegopatriotyzmu,któryniewyklucza
aspiracjiinnychnarodówzamieszkującychziemieRzeczpospolitej:Białorusinów,Ukraińców,Litwinów,Żydów,którympoświęciłcałydramat
podtytułemKsiądzMarek,gdzierównorzędnymwobectytułowegoksiędzabohateremjestŻydówkaJudyta.Patriotyzmrozumiałjako
„niezależnośćod”,tojestdystansodbieżącejpolityki,odograniczeńwolnościosobistejitwórczej,odprzymusubyciazawszelkącenę.Istotą
byłamożliwośćnieskrępowanegotworzenia.Możnawskazaćnawieleautorytetów,którychtożsamośćkształtowałasięwobrębiedwulub
większejliczbykultur(naprzykładC.Miłosz,W.Gombrowicz,T.Parnicki,J.B.Singer).Natejbazieznanychautorytetówmożemy
ipowinniśmypodkreślaćswójwkładwtradycjeoświecenioweidemokratyczneEuropy.Sądzę,żeliteraturaniestraciłazoczutego,oczymkaże
namzapomniećnaszskłóconyświatpolityczno-ekonomiczny,światniebezpiecznegokonsumeryzmu.Literaturaukazujeicieszysię
sprzecznościąwpowieściachiwierszach,wyśpiewujemynaszązłożoność,zdolnośćbycianaraztymitamtymbezwiększegodyskomfortu.
Mamyobecniepoważnyproblempogodzeniaodczuwania–przypisaniaiwielościofertspołeczeństwakonsumpcyjnego,mamywięzi
nierozerwalneiświadomośćjednoczesnegobycia,rozproszeniaczynawetrozszczepieniatożsamościowego.Czymożnapogodzićlojalność
wkontekścieprzynależnościobywatelskiejiwkontekścietradycjiodziedziczonej?Czymożnabyćmniejlubbardziejlojalnym?Wstosunku
dokogojakimnależybyć?Czyistniejeswobodakultywowaniakulturywłasnejiodchodzeniaodniej?Czyprzynależnośćetnicznaikulturowa
stajesięsprawąwyboruczyurodzenia?Comajączynić,jakżyćikształtowaćtożsamośćwielowymiarowąludziedwóchlubkilkukultur,bynie
doświadczyćodrzuceniaprzez„swoich”,niemającpoczuciawiny?
ZmoichdoświadczeńikontaktównaBiałorusioraznaLitwie(m.in.kształceniePolakównaBiałorusi,WydziałZamiejscowyUniwersytetu
wBiałymstokuwWilnie)wynika,żepowinniśmybyćbardzoostrożniiczulizpolskościąnaeksport.WczasachZSRRLitwini,Ukraińcy,
Białorusini,Polacy,atakżeCzesiiSłowacywspólniemyślelioprzyszłościswoichkrajów,otym,kiedywyzwoląsięzsystemutotalitarnego.
Kiedytonastąpiło,dlamniejszychnarodów,polskośćstałasięproblememizaczęłaodżywaćwniektórychśrodowiskachnacjonalistyczna
niechęćdoPolski,którabyłaniejednokrotniementorem,liderem,inspiratoremprzemian.Powstaływięcinadalpowstająlęki,które
sąniejednokrotniepodsycaneiwyzwalane,jakbypowtórniemiałodojśćdoRzeczpospolitejwielunarodów.Jestemprzekonany,żemłode
