Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ProfesorCzapiński,któryodlatbadapoglądyipostawynaszegospołeczeństwa,uważa,żemożnatozrobićpoprzezedukację.Topoważne
zadanieedukacjizmierzającekurozwojowikapitałuludzkiego,strukturalnegoirelacyjnego.Znamyzhistoriiludzkościprzykładycywilizacji,
któreginęły,gdynieznajdowaływsobiesił,abyabsorbowaćikształtowaćInnychwartościamiswojejkultury,jejatrakcyjnością.Wtym
kontekścienależyustawiczneformułowaćpytaniaoto,czyokreślonekulturynieutraciłysiłyprzyciąganiaswoimiwartościamiorazdlaczegonie
potrafiąkształtowaćInnych.Czyniemajużwnichelementówatrakcyjnychirozwojowych?
Nieufnośćibrakzrozumienianarasta,gdyżjednąstronęcechujelękiobawyprzedutratąkomfortu,utrzymaniustanuposiadaniairozwoju,drugą
zaśzupełnieinnalogika;determinacjapołączonaznienawiściąipogardądlażycia,takżeswojego.Mocjestwnaszejświadomościisami
musimyszukaćdrógwyjściaztrudnychsytuacji,ustawiczniedokonywaćrefleksji,zachowaćumiar,dobrąwolę.Żyjemywświeciewielu
cywilizacjiikultur,wielościwartości.Niemożemywidziećświatatylkozwłasnejperspektywyiczęstozprezentowanejprzezmediakonsumpcji
bezograniczeń.Niezbędnyjestwłasnywysiłek,uznanie,wolapoznaniaidoświadczaniainności.Stądtożsamośćtraktujęjakotwórczy
wysiłek,jakosiłęwolipoznaniawłasnejkulturybędącejpodstawązauważania,poznawaniaiuznaniainnychkultur.Twórczywysiłekstawania
sięiotwieranianaInnych,twórczywysiłekwdialogu,wktóregoczasiemożemybyćlubstawaćsięjednocześnieŻydamiiPolakami,Kaszubami
iPolakami,ŚlązakamiiPolakami,czytakjakwwieluregionachnaszegokrajuiEuropyprezentowaćpotrójnątożsamość(lokalnąidwie
narodowe).
WUstawieonarodowymspisiepowszechnymludnościimieszkańzamieszczonodefinicjęnarodowości.Podczasspisuwankieciebyła
możliwośćwyborunarodowości.Zapisano,żenarodowośćtoprzynależnośćnarodowalubetniczna,aprzeztorozumiesiędeklaratywną,opartą
nasubiektywnymodczuciu,indywidualnącechękażdegoczłowieka,wyrażającąjegozwiązekemocjonalny,kulturowylubzwiązany
zpochodzeniemrodziców,określonymnarodemlubwspólnotąetniczną.
1.3.Rodzajepatriotyzmuinacjonalizmu
Możliwośćtrwaniaświatawyznaczonajestustawicznymszukaniemporozumieniamiędzyświatemzakorzenieniaidziedziczeniaaświatem
odbieranymiustawiczniekreowanym.Stądzauważamiwyróżniamtożsamośćdziedziczoną,„nadawaną”poprzezświatwartościrodzinno-
familijno-lokalnychinatejbaziekształtowanąustawicznietożsamośćspołeczno-kulturowąiosobową.Wswoichpublikacjach11niejednokrotnie
formułujępytanie:Jakedukowaćdzieciimłodzież,abytrwaćjakonaródzeswoistymiwartościamiirównocześnietwórczoiaktywnie
uczestniczyćwprocesieintegracji,nieznikająckulturowowEuropieiglobalnymświecie?
StanisławOssowskiwskazywał,że
Ojczyznaistniejetylkowrzeczywistościsubiektywnejgrupspołecznych,któresąwyposażonewpewneelementykulturowe.Cechyjakiegośterytoriumniezależąodtego,cokto
onichmyśli.Cechyojczyznysązawszefunkcjąobrazów,którezjejimieniemłączączłonkowiepewnejzbiorowości12.
Stądpatriotyzmłączęzosiąganiempoziomupostkonwencjonalnego,nawiązującdoteoriirozwojupoznawczegoimoralnegoLawrence’a
Kohlberga,gdzieczłowiekprzyoceniezachowaniajestświadomyswejsubiektywności,aregułyproponowaneprzezspołeczeństwoniemają
statusuautotelicznych,sąwzględne.Możnapowiedzieć,żejednostkauświadamiamoralnyiprawnypunktwidzenialubinaczej–humanistyczny
inormatywny.MożedlategoJanJózefLipskizwracałuwagę,żemiłośćojczyznymusibyćstaleuzupełnianaduchowymiwartościami(dodałbym
–takżeuniwersalnymi),gdyżczystoetnicznaprzynależnośćniekonstruujepatriotyzmu.Członkowiewspólnotyetnicznejmogąnawetnależeć
doinnychojczyzn.
Dopierowpowiązaniuzwolnościąigodnościąludzkąmiłośćdowłasnegokrajunabierasensuijesttotakzwanypatriotyzm
konstytucyjny.ZtegopowoduLipskipotępiałantysemickieekscesywPolsce,jakiemiałymiejscewiosną1968roku,opowiadałsięprzeciwko
obiegowymsformułowaniom,takimjak„Polakkatolik”,podkreślałznaczeniemniejszościżydowskiej,jejwielowiekowezrośnięciezpolską
kulturą.Zauważał,żekochaćswojąojczyznę,toznaczyumiećrozróżniaćgodnesławyiciemneokresypolskiejhistorii.Miłośćdowłasnego
krajuwymagarezygnacjizupiększaniaiukrywanianiewygodnychprawd.Europaniejestdlaniegoniwelacjąróżnorodnychkulturnarodowych
iregionalnych,alebarwnąwielościątradycjiipowiązań.Jedynietam,gdzienieszukasięprawtylkodlawłasnegonarodu,azłatylkowcudzym,
możnamówićotolerancjiigotowościdopokoju13.
JanNowak-Jeziorańskiwielokrotniezwracałuwagę,żepatriotyzmjestuczuciem,anacjonalizmświatopoglądem.Patriotyzmjestuczuciem
miłościdowspólnotyduchowejimaterialnejwszystkichpokoleń(przeszłych,żyjącychiprzyszłych),miłościwspólnotyludziosiadłychnatej
samejziemi,używającychwspólnegojęzyka,złączonychwspólnąprzeszłością,tradycją,obyczajemikulturą.Słowa„patriota”i„patriotyzm”
budząciepło.Patriotyzmlokujemynaszczyciehierarchiiwartościdoczesnych.Temperaturapatriotyzmuspada,gdyniemazagrożenia
zzewnątrz,apodnosisię,gdypaństwoinaródznajdąsięwniebezpieczeństwie.Nacodzieńwwarunkachnormalnościdominujetroska
orodzinęisamegosiebie.Jesttonaturalneiludzkie.Niepozostajewsprzecznościzesłużbącelomspołecznym.Budującwłasneszczęście,
budujemysiłęipomyślnośćswegokraju.Większośćemigrantów,przeżywającnostalgięza(niejednokrotnienazawsze)utraconymkrajem
ojczystym,bardziejodczuwapotrzebędemonstrowaniaswoichuczućpatriotycznych,niżodczuwająjąludzie,którzyrzadkoopuszczająmiejsce
stałegozamieszkania.JanNowak-Jeziorańskijakoemigrantdobrzeznałuczucienostalgii,tęsknotyzawidokiemnarożnejkamienicy,
przydrożnegokrzyża,uliczekizakątkówrodzinnegomiasta,aprzedewszystkimuczucieotaczającejzewsządatmosferyswojskości,którejnie
możnaniczymzastąpićiktórejzawszebrakujenaobczyźnie.Patriotyzmjestwysokąwartościąmoralną,bouczucieprzywiązania
dowłasnegokrajunieidziewparzeznienawiściączywrogościądoinnych.Patriotyzmmieściwsobieszacunekisympatięwobec
patriotyzmuinnych.Wprzeciwieństwiedonacjonalizmu,któryjestprzejawemmałejwiarywmożliwościwłasnegonarodu,patriotyzmniejest
konfliktogenny.Wręczprzeciwnie,towarzyszymuczęsto,choćniezawsze,poczuciesolidarnościzruchamipatriotycznymiinnychnarodowości.
Nacjonalizmjesttakąideologią,którawoczachjegowyznawcówuwalniaichdążeniaodhamulcównaturyetycznej.Własnynaródstoiponad
wszelkimiinnymiwartościami.Jestcelemnadrzędnym,któremunależypodporządkowaćwszystkoinne,awięcwłasnedążenia,ambicjeiplany,
interesyosobiste,partykularneiklasowe.Określenieinteresunarodowegojakocelunadrzędnegouwalniaodnormetycznychimoralnych
wdążeniudoniego.Korzenietakiejorientacjitkwiąwpojmowaniupostępujakonieustannejwalkigatunków.Zwyciężawniejsilniejszypoprzez
zniszczeniesłabszego.Dążącdoprymatuwłasnychinteresówkoszteminnych,nacjonalizmstałsięźródłemkonfliktówprowadzącychdowojen
itragediiludzkich.WPolsceprzedwojennejnacjonalizmszedłwparzezantysemityzmem.Polskieuprzedzeniawobecmniejszościżydowskiej
nigdynieprzybrałyjednakzbrodniczejpostacimasowejisystematyczniezaplanowanejeksterminacjiŻydów.Antysemityzmobjawiłsięnietylko
wPolsce,aleiwNiemczechorazwEuropieŚrodkowowschodniej,aprzedewszystkimwRosji.IniebyłwPolscezjawiskiempowszechnym.
Znacznaczęśćinteligencjizwalczałaobjawyantysemityzmu.Mówiącoszkodach,jakiewprzeszłościwyrządziłdobremuimieniuPolski
antysemityzmidącywparzezeskrajnymnacjonalizmem,należyuznać,żejegoprzeciwstawieniembyłpatriotyzmprzejawiającysię
wbezprzykładnejgotowościdonajwiększychofiaripoświęceń,jakąPolacyokazaliwciągudwóchstuleciwalkioodzyskanieizachowanie
wolności.Niemanaświecieinnegonarodu,którydążyłbydotegoceluztakimuporemiodwagą.Mocpolskiegopatriotyzmusprawiła,
żePolskawłasnymisiłami,wbrewwszelkimludzkimprzewidywaniomiwbrewokrutnymrealiom,odzyskaławolność14.
Szczególnieistotnymproblememwydajesięsłabnięcienaturalnej,domowej,środowiskowejiszkolnejedukacjipatriotycznej.Niepokojącejest
to,żepatriotyzmutraciłnajwyraźniejprawoobywatelstwawkulturzemasowej,awięctymwiększaodpowiedzialnośćzaprowadzenieedukacji
patriotycznejciążynapaństwie,aprzedewszystkimnaszkole,mediachpublicznychiinstytucjachkultury.Edukacjapatriotycznawymaga
nowoczesnychmetod,choćbytakich,doktórychsięgnęlitwórcyMuzeumPowstaniaWarszawskiegoczyautorzynowatorskichprojektów
edukacyjnych,którychzasadnicząideąjestpobudzenieaktywnościwychowanków,abysamistalisięwmiaręmożnościbadaczamihistorii.
Wtymkontekściezaniebezpiecznewedukacjiuważampomysływprowadzeniadoszkółlekcjipatriotyzmu,wychowaniawduchumiłości
