Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ROZDZIAŁ1.PRZEDSIĘBIORSTWAPAŃSTWOWE–ASPEKTYHISTORYCZNEITEORETYCZNE
1.2.3.Ekonomiaklasyczna
Uźródełnowoczesnejmyśliekonomicznej,związanejznazwiskamiAdamaSmitha
iJohnaStuartaMilla,wyraźnieprzeciwstawiasięwłasnośćpaństwowąiprywatną.
Smithzdecydowaniesprowadzałpaństwododrugorzędnejroliwgospodarce,nie
znajdującżadnychrozsądnychuzasadnieńdlaprowadzeniadziałalnościgospodarczej
pozasektoremprywatnym.Poglądyteutrwaliłysięwnauceekonomiiażdopołowy
XIXw.,gdywsposóbznaczącywykształciłasięmyślsocjalistyczna,odtegoczasuściśle
utożsamianazbezpośrednimigospodarczymifunkcjamipaństwa.
AdamSmithijegokontynuatorzyzeszkołyklasycznejekonomiiopowiadalisięza
ograniczoną,niewielkąroląpaństwawgospodarce.Bezpośredniaingerencjawgospo-
darkęmiałabyćraczejwyjątkiemniżregułą.Działaniapaństwapowinnybyć–zdaniem
klasyków–ograniczonedotworzeniaiegzekwowaniaregułprawno-instytucjonalnych
działalnościgospodarczej,zapewnieniabezpieczeństwawewnętrznegoizewnętrznego,
edukacjiorazrozbudowyiutrzymaniainfrastruktury.Zdaniemprzedstawicieliszkoły
klasycznejkażdaingerencjapaństwanaruszaswobodęgospodarowania,atoskutkuje
zregułymniejefektywnąalokacjązasobów.Krytycznystosunekklasykówdonarzędzi
ingerencjipaństwawgospodarceobejmowałrównieżwłasnośćpaństwową37.
WmyśliSmithawłasnośćprywatnastanowiłapodstawęfunkcjonowaniasystemu
kapitalistycznego,gwarantującąjegowysokąefektywność.Wswoimgłównymdziele
pisał:„Posiadaczeziemiikapitału–dwóchpodstawowychźródełdochodu,sąbezpo-
średniozainteresowanitym,abyutrzymaćkulturękażdegokawałkaziemiwwysokim
stanieorazbydobrzegospodarowaćnawetposzczególnymiczęściamikapitału”
38
.
Opartynawłasnościprywatnejsystem,wktórymkażdyuczestnikrynkukierujesię
przedewszystkimwłasnyminteresem,prowadzinietylkodowzrostuprywatnego
bogactwa,alerównież–przezmechanizm„niewidzialnejrękirynku”–dokorzyści
całegospołeczeństwa.
Należypodkreślić,żeSmithanalizowałwłasność–używającwspółczesnegojęzyka
ekonomicznego–wkategoriachinstytucji.Dlaniegowłasnośćpaństwowaiwłasność
wspólnabyłymniejefektywne,jakożeniktniemiałbezpośredniegointeresuwjej
optymalnymwykorzystaniu
39
.Smithpodkreślałteż,wyprzedzającwtejkwestiipoglądy
marksistów,żezposiadaniemwłasnościwiążesiębezpośredniokwestiakontroli
iwładzynietylkoekonomicznej,aleipolitycznej.
Podobnysposóbpostrzeganiakwestiiwłasnościowychmożnaodnaleźćwmyśli
DavidaRicarda,innegoważnegoekonomistyklasycznego.Uważałon,żewpocząt-
kachrozwojucywilizacyjnegoludzkościwłasnośćbyławspólna,czegoskutkiembyło
egalitarnespołeczeństwo.Dopierogdywykształciłasięwłasnośćprywatnaiczęśćosób
37K.Szarzec,Państwowgospodarce,WydawnictwoNaukowePWN,Warszawa2013,s.30–39.
38A.Smith,Badanianadnaturąiprzyczynamibogactwanarodów,t.2,PWN,Warszawa1954,s.735.
39Ibidem,księgaV
.
26