Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.ProblemymetodologicznebadańnadfantastykąwPolsce...
21
kategoriifantastycznościbadaniakomunikacyjnemająwiązaćsięzzagadnieniami
paktuczytelniczego(np.mechanizmemzawieszenianiewiary)orazzkwestiąpresu-
pozycji(„progresywnegoprzygotowania”–wówczesnejterminologiiZgorzelskiego).
Późniejszewypowiedzitegoautoraskupiająsięwłaśniewokółzagadnieńkomunikacji
literackiej,aanalizapresuponowanychrelacjimiędzyjęzykiemauniwersumtekstu
pozwalamunawyróżnieniepodstawowychsupragenologicznychtypówliteratury:
mimetycznej,paramimetycznej,antymimetycznej,fantastycznej,egzomimetycznej
orazmetagenologicznej73,wobrębiektórych,jakosplotyczytelniczychrozpoznań,
funkcjonująkonwencjegatunkowe.Nawiasemmówiąc,wyróżnionetuprzezuczo-
negotypyliteraturyodpowiadająniemaldokładniepięciupłaszczyznomoswajania
tekstuwkoncepcjiJonathanaCullera74.
WpodobnymkierunkuzmierzająbadaniaRyszardaHandkegozapoczątkowane
pionierskąpracąPolskaprozafantastyczno-naukowa.Problemypoetyki.Takżeitutaj
punktemodniesieniadlafantastyki(wtymprzypadku–fantastykinaukowej)niejest
rzeczywistośćempiryczna,lecz
jejodbiciewświadomościpercypującychwpostacitrzechodrębnych,leczwsytuacjifor-
mowaniakryteriówprawdziwościiprawdopodobieństwanakładającychsięnasiebiemo-
deli:1.modeluopartegonawizjiświatadyktowanejprzezzdrowyrozsądek,2.modelu
świataopartegonaprzesłankachnaukowych,3.modeluuogólniającegoiucieleśniającego
wzorceliterackiejmimesiswystępującewfabułachtypurealistycznego75.
Zjednejwięcstronyrozważasiękreacjęfantastycznegoświata,wskazującna
wszelkieimitacyjnezabiegisłużącejegozbudowaniu:nawiązywaniedoustaleńnauki,
używaniejęzykanaukiitechniki,korzystaniezkonwencjigatunkowychszkicupo-
pularnonaukowegoihistorycznegoorazzestereotypówfabularnychpowieściawan-
turniczo-przygodowejcelemuprawdopodobnieniazdarzeń,posługiwaniesięfigurą
narratoraosobowego,konwencjądokumentu,aletakżepojawianiesię,wmiaręwy-
czerpywaniasiękonwencjisciencefiction,zabiegówdeziluzyjnych,jaknp.groteska,
neologizmy,archaizmy,czyligeneralnieumniejszanieczynnikaawanturniczo-przy-
godowegonarzeczjęzykowychwalorówdzieła.ZdrugiejstronyomawiaHandke
strategienadawczo-odbiorczewproziefantastycznonaukowej,kierującuwagęna
zjawiska„podwojenia”czy„rozdwojenia”postaciodbiorcy(czyliwyraźnegoroz-
ziewumiędzyadresatemnarracjiaodbiorcąwirtualnymtekstu)iwzwiązkuztym
„podwojenia”narracjioraz–comoimzdaniembardzoistotne–nafatycznąfunkcję
wypowiedzinarratora(czyli,zapożyczającterminologięzteoriiinformacji,narolę
szumuiredundancjiwnarracjifantastycznonaukowej):
[n]arratorpowieścifantastyczno-naukowej,dźwigającnasobiewszelkiezobowiązania
względemepikiwogóle[...]musitakżesprostaćzadaniomwynikającymzespecyfikiscience
73A.Zgorzelski,SFjakopojęciehistorycznoliterackie,[w:]SpóroSF...,s.145.
74J.Culler,Konwencjaioswojenie,przeł.I.Sieradzki,[w:]Znak,styl,konwencja,wybórisł.wstępne
M.Głowiński,Warszawa1977.
75R.Handke,Polskaproza...,s.20.Jaksamprzyznaje,koncepcjępowyższązawdzięczadyskusji
zJanuszemSławińskim.Modelzdroworozsądkowy(1)niezostałwkoncepcjiHandkegoomówiony,
aszkoda,bowiemfantastykawpoluliteraturypopularnejkorzystazwzorcównarracjipotocznej.
