Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
34
RozdziałI
zwierzęciapowstajezpożądaniaprzedmiotuujmowanegozmysłowolubjako
przedstawieniezmysłowe)14.
Wyobraźnia(φανTασία-zdolnośćdowytwarzaniaobrazów,wizerunków,
przedstawień,wyobrażeńrzeczynapodstawiepostrzeżeń),będącprzedłuże-
niemαἴσθησις15,zajmujewArystotelesafilozofiipercepcjiipoznaniamiej-
sceszczególne:stanowietapprzejściowyipomostmiędzyαἴσθησιςiνόησις16,
międzyzwierzęcościączyprymitywnązmysłowościąaczłowieczeństwem.
Władzazmysłowaduszyzkoniecznościimplikujewładzęwyobrażeniową
ipożądanie,choćzwierzętadysponujątylkoprostsząwersjąwyobraźni,to
jestφανTασίααἰσθηTική(którazapewniaimprzetrwanie-bezniejzginęłyby
zgłodu),abrakimφανTασίαβουλευTική,tojestwyobraźnijasnejidokładnej,
logicznejczyraczejnlogistycznej”,którawspomagamyślabstrakcyjnąwosią-
ganiuupragnionegocelu.Fantazmat(φdνTασμα),czyliprzedstawieniekon-
kretne,towarzyszytunoematowi,pojęciuogólnemu17.Jakinnewładzenad-
budowanenaczywyższeodzmysłowej,wyobraźniamożełudzić.Wyobra-
żeń,choćmająstanowićekwiwalentpostrzeżeń,nigdynienależybraćza
postrzeżenia.Pozatymwyobraźniamożeświetniefunkcjonowaćbezzmy-
słówiaktualnychpostrzeżeń18;choćniemożesiębeznichobejśćcałkowi-
cie-wyobrażeniejestjakbypostrzeżeniempostfactum,śladem,odciskiem
czyechempostrzeżeniazmysłowego(nsłabszympostrzeżeniem”19).Przemia-
napostrzeżeńwwyobrażeniazachodziniewposzczególnychzmysłachze-
wnętrznych,awzmyślewspólnymczywewnętrznym20.Oddalenieitrudna
droga,jakąmusząpokonaćpostrzeżenia,bystaćsięwyobrażeniami,sprawia,
iżsłabnąwobecaktualnegoświadectwazmysłów(najwyraźniejszesąwstanie
spoczynkuzmysłów:weśnie,wgorączce,majaczeniuitp.)isąodpostrzeżeń
mniejtrwałeidobitne.
Podsumowując,wyobraźnia,jakowładzaprzedstawianiasobie(unaocz-
niania)przedmiotównieobecnychczyoddalonych,madwieodmiany:prak-
tyczną,związanązdziałaniemiobmyślaniemposunięćiśrodkówdocelu-
zaliczamydoniejzarównoprostszą,zwierzęcąφανTασίααἰσθηTική,jakibar-
dziejwyszukaną,ludzkąφανTασίαβουλευTική,oraztwórczą,artystyczną,
poetyczno-poietyczną,będącązdolnościąwyobrażaniaczyprzedstawiania
rzeczytakimi,jakimimogłybybyć,aniesą(naprzykładrzeczyniemożli-
wychlubcudownych),stwarzaniaczykreowaniainnychrzeczywistości(jak
rozumiemyrolęwyobraźnizaPoetyką).Pełnespostrzeżeniezmysłoweniejest
wiedzą(ἐπισTήμη),leczstanowikonstytutywnyelementpoznania,gdyżdo
wiedzyprowadzi21.Niejestwiedząprawdziwą,wsensieścisłym,gdyżnpo-
14Por.tamże,433a29-30.
15Por.tamże,427b16-18oraz413b23-25.
16Por.tamże,427b14-15.
17Por.tamże,432a8-10.
18Por.tamże,425b31-33.
19Arystoteles,Retoryka,1370a28,w:Arystoteles,Dzieławszystkie,t.6,PWN,Warszawa
2004;por.teżArystoteles,Oduszy,428b14-17.
20Por.Arystoteles,Opamięci,450a10,w:Arystoteles,Dzieławszystkie,t.3.
21Por.Arystoteles,Orodzeniu,731a28-31,w:Arystoteles,Dzieławszystkie,t.4,PWN,
