Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Aἴσθησις-zmysłowośćiracjonalnośćzperspektywytradycyjnej
35
strzeganieaktualnedotyczyrzeczyjednostkowych,natomiastwiedzadotyczy
rzeczyogólnych,którewpewnymznaczeniumająistnieniewduszy.Dlatej
toprzyczynyczłowiekmożemyśleć,kiedychce,leczniemożepostrzegać...”,
jednakἐπισTήμη,czyliwiedzaotym,coogólne,powstajewłaśniezespostrze-
żeńjednostkowych:nTebowiemrzeczyjednostkowesąpunktemwyjściana-
szegopoznaniacelu,ileżeto,coogólne,ujmujesięnapodstawietego,cojed-
nostkowe.Tewięcrzeczyjednostkowenależyspostrzegać,aspostrzeganieto
jestmyśleniemintuicyjnym(νοῦς)”22.
Aἴσθησιςjakoνοῦς
Pierwsząrzeczą,którazwracauwagęwArystotelesowskichanalizach
trzeciejwładzyduszy,i.e.jejfunkcjirozumowejczyintelektualnej,jestpo-
dobieństwoformalnemyśleniaipercepcjizmysłowej23-aktywnośćintelek-
tualnaduszyludzkiejczyogólniemyśleniepolegaćmiałobynaprzyswojeniu
przezrozum(νοῦς)formyintelektualnejczymyślowejprzedmiotutak,jak
wcześniej-wpercepcji-jegoformyzmysłowej.Popierwsze,rozumjestza-
wszewdyspozycjidoprzyjęciaowychform(νοῦςπαθηTικός-intelektmoż-
nościowy,resp.bierny).Podrugie,działaonnaformachpoznania,aleichsam
nietworzyczyniesąonewnimuprzednioobecne(νοῦςποιηTικός-rozum
czynny;tedwaterminypochodząodkomentatorówArystotelesa,nieodnie-
gosamego).Formytepochodzązwyobrażeń,będącychzkoleiprzedłużenia-
mipsychicznymipostrzeżeń-rozumczynnytworzyzwyobrażeńideeabs-
trakcyjne,powszechne,wyzwalającjeodichmaterialności,jednostkowości,
konkretności.Sprawia,żeαἰσθηTdstająsięνοηTd.Skutkiemaktywnościro-
zumuczynnegojestwiedzaaktualna,czylifaktyczna,wprzeciwieństwiedo
wiedzypotencjalnejrozumubiernego.Ponowniestykamysięzkonieczno-
ściąαἴσθησιςdlawyższychstopniaktywnościczłowieka.Arystoteleswskazu-
jeteżjednaknaistotneróżnicedzielącerozumodpercepcji.Stwierdzamia-
nowicie,żerozumpoznajeniezależnieodciałaczymateriiiniejestznimi
zmieszany(dlaprzykładu,organyzmysłoweniesąwstanieoprzećsięzbyt
silnymbodźcomzmysłowymimogąbyćprzeznienogłuszone”;wprzypad-
kurozumuwyjątkowojasneisilnebodźceintelektualnetylkogowyostrzają).
Rozumczynnyporównywanyjestdonświatłainteligibilnego”,któreoświetla
formymyśloweipozwalawidzeć,czyliuaktywniaintelektbierny.Pozatym
władzewegetatywneizmysłowedziękinasieniumęskiemutrafiajądoorga-
nizmumatki,natomiastrozumdoduszyludzkiejnwchodziodzewnątrzion
samjedenjestboski”24,copodkreślaćmajegonboskość”-naturętranscen-
Warszawa1993;orazAnalitykiwtóre,81bi90a,w:Arystoteles,Dzieławszystkie,t.1,PWN,
Warszawa1993.
22Arystoteles,EtykaNikomachejska,1143b5-8.
23Por.Arystoteles,Oduszy,429a16-22.
24Arystoteles,Orodzeniusięzwierząt,736b34-35.
