Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
KOMÓRKISTANOWIĄCEELEMENTYSKŁADOWEŚCIANYNACZYŃ
10303
Macierzpozakomórkowa
Odpowiedniąbudowęnaczyniawarunkująścisłepo-
łączeniazarównomiędzysąsiadującymikomórkami,
jakikomórkamiaotaczającymijeskładnikamima-
cierzypozakomórkowej(patrzryc.1.2–1.4).Tewza-
jemneoddziaływaniawsposóbdynamicznyregulują
składibudowęścianynaczynia,wpływającnaproli-
ferację,różnicowanieiapoptozękomórekorazrodzaj
wydzielanychprzezniesubstancji.Podstawowązasa-
dątegoprocesujeststymulowaniewzrostuiróżnico-
waniakomórek,którezajmująwłaściwemiejsce,
ieliminacjaelementów,któreznalazłysięwnieodpo-
wiednimmiejscu.Zjawiskatesąkluczowezarówno
dlarozwoju,jakiprzebudowyścianynaczynia(re-
modeling)[5,12].
Składnikimacierzysąwytwarzaneprzezwszystkie
komórkiznajdującesięwścianienaczynia,takiejak
śródbłonek,miocytyczyfibroblasty.Macierzpozako-
mórkowaniejestwyłączniemechanicznymoparciem
dlaumieszczonychwniejlubnaniejkomórek.
Wścianienaczyniabłonapodstawnatworzybarierę
dlatransportudużychcząsteczekimigracjikomórek.
Umieszczeniewarstwykomóreknabłoniepodstaw-
nejmożedeterminowaćichfunkcjęnaskuteknnarzu-
cenia”kierunkutransportu(biegunowapolaryzacja
komórek).Dlapewnychskładnikówmacierzyistnieją
napowierzchnikomórekswoistereceptory,których
aktywacjawywołujeistotnezmianyfenotypowe.Nie-
któreskładnikipodścieliskamogągromadzićczynni-
kiwzrostowe,pełniącrolęichzbiornikówzapaso-
wych.Naprzykładproteoglikanyzawierającesiar-
czanheparanuwiążąFGF,chroniącgoprzeddegra-
dacjąirównocześniezwiększającjegoaktywność.
Najliczniejszyskładnikmacierzytokolageny,któ-
rychdotejporyopisano20typów,zczegowścianie
naczyniawykryto9.TypIiIII,nazywanekolagena-
miśródmiąższowymi,sągłównymibiałkamiztejro-
dzinywnaczyniu,zapewniającdużąwytrzymałość
jegościanynarozciąganie.PonadtotypIkolagenu
występujewprzydancedużychnaczyń.TypVwy-
krywasięwpołączeniachzwłóknamikolagenutypu
IiIII,natomiasttypVIwyizolowanozbłonywe-
wnętrznejaorty.TypIVkolagenuznajdujesięprawie
wyłączniewbłoniepodstawnej.Umiejscowienie
iznaczeniepozostałychtypówkolagenuznajdowa-
nychwścianienaczynianiezostałyokreślone[13].
Elastynazapewniawłaściwościsprężystedużych
tętnic,wktórychbiałkotomożestanowićnawet50%
ichsuchejmasy.Charakteryzujejądługiokrespół-
trwania,wynoszącyuczłowiekadziesiątkilat.Praw-
dopodobnietylkoniewielkieilościelastynypowstają
pozaokresemżyciapłodowego.Degradacjaelastyny
izastępowaniejejsztywniejszymkolagenemleży
upodłożazmniejszającejsięzwiekiemelastyczności
(podatności)dużychtętnic.
Glikozaminoglikanyzbudowanesązjednostek
dwucukrowychzawierającychpochodneaminocukru,
doktórychdołączonesąresztykarboksylowelub
siarczanowenadającecałejcząsteczceelektrycznyła-
dunekujemny.Wścianienaczyniawystępujątakie
glikozaminoglikanyjakheparyna,siarczanheparanu,
kwashialuronowy.Pozapełnieniemfunkcjistruktu-
ralnej,związkitewpływająnawieleprocesówwna-
czyniu,jaknaprzykładnaszerokoznanąrolęhepary-
nywregulacjikrzepnięciakrwi.Glikozaminoglikany
wiążąineutralizujączynnikiwzrostowe,którewod-
powiednichokolicznościachmogąbyćuwalniane.
Ważnąrolęwrozwojumiażdżycyodgrywałączenie
sięglikozoaminoglikanówzcząsteczkamilipoprotein
omałejibardzomałejgęstościorazlipazą.
Proteoglikanysąbiałkamipołączonymizglikoza-
minoglikanami.Wścianienaczyniaznajdujesię
główniesyndekaniperlekan.Zapewniająoneodpo-
wiedniewłaściwościfizycznemacierzypozakomór-
kowej(zawartośćwody,przepuszczalność,ładunek
elektryczny)–opornośćnadziałanieproteinaz.Mogą
takżegromadzićiuwalniaćczynnikiwzrostowe.
Fibronektyna,laminina,trombospondyna,tenascy-
naiosteopontynasąglikoproteinami,którychczą-
steczkizawierająmiejscawiążąceswoistereceptory
występującenakomórkachścianynaczyniaikrwi.
Ichwzajemneoddziaływaniaregulująmigracjęiróż-
nicowaniesiętychkomórek.Naprzykładwmiocy-
tachnaczyniowychobecnośćfibronektynyzwiązanej
zreceptoremintegrynowymstymulujeprzejściedo
fazysyntezyDNAwcyklukomórkowym.Innąfunk-
cjątychbiałekjestzapewnieniepołączeńzokreślo-
nymtypemkomórki,np.lamininawiążekomórki
śródbłonkazkolagenemtypuIV[14].
Składmacierzypozakomórkowejjestwypadkową
syntezyidegradacjijejelementówprzezenzymytra-
wiące.Opisanoconajmniej20typówmetaloprote-
inazcynkowychowysokiejswoistościwobecbiałek
macierzy(MMP).Napodstawierodzajutrawionego
substratudzielisięjenakolagenazy(MMP-1,
MMP-13),
stromielizyny
(MMP-3,
MMP-10,
MMP-12),żelatynazy(MMP-2,MMP-9)imetalo-
proteinazytypubłonowego(MMP-14,MMP-17).
Proteinazycynkowewytwarzanesąprzezwieleko-
mórekiuwalnianedomacierzypozakomórkowej
wpostacinieczynnychprekursorów(zymogenów).
Przejściedopostaciczynnejodbywasięwwyniku
trawieniaprzezproteinazyserynowe,takiejakpla-
zminaczytryptazalubchymaza,uwalnianezlizoso-
mówwielurodzajówkomórek.Czynnikiwzrostowe
icytokinyprozapalneindukująinasilająsyntezę
MMP.Istniejąnaturalneinhibitorymetaloproteinaz,
którewiążąsięzenzymem.Powstałykompleks
możeulecdysocjacjiiuwalniasięwówczasaktywna
11
