Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
WŁODZIMIERZGALEWICZ
możedotyczyćróżnychaspektówowegoprzedmiotu.Wjednymjego
znaczeniu-nazwijmyjeformalnym-jestonopytaniem,dojakich
kategoriibytówmogąnależećprzedmiotyuprawnień.Mówiącoka-
tegoriachbytów,mamyprzytymnamyśliichnajogólniejsze-właś-
nieformalne-klasyczyteżtypy,takiejakrzeczlubosoba,czynność
lubprocesitp.Natakrozumianepytanieoto,comożebyćprzed-
miotemprawa,udzielasięconajmniejdwóchodpowiedzi.Zgodnie
zjedną-nazwijmyjąredukcjonistyczną-właściwymprzedmiotem
uprawnieniamożebyćtylkocoś,cojestpozytywnymlubnegatywnym
działaniemczyteżzachowaniem,tzn.spełnianiemjakiejśczynności
albopowstrzymywaniemsięodjakiejśczynności;wszystkieprawa,
którezpozoruodnosząsiędoinnychkategoriibytów,naprzykład
dorzeczy,wistociesprowadzająsiędotychczynnościowych.Zgodnie
zdrugąkoncepcją,którąbędęokreślałjakodualistyczną,istniejąco
najmniejdwieformalnieróżnekategoriepraw,odpowiadającedwóm
kategorialnymklasomichprzedmiotów;jednątworząprawaczynnoś-
ciowe,innąnatomiastprawa,które-przynajmniejnazasadziepars
prototo-możnaokreślaćjako„rzeczowe”albo„substancjalne”.Prawa
rzeczoweniesprowadzająsięprzytymdoodpowiednichprawczyn-
nościowych;przeciwnie,stanowiąonezregułybytowąinormatywną
podstawętychostatnich,takjakspecyficzneprawodożyciasłużyza
podstawęczynnościowymprawomzwiązanymzprocesemżyciowym
1
.
Różnicamiędzydualistycznąiredukcjonistycznąkoncepcjąupraw-
nieńprzejawiasięmiędzyinnymiwichodmiennymujęciuodpowied-
niościprawiobowiązków.Nagrunciekoncepcjiredukującejwszelkie
uprawnieniadoprawczynnościowychtakorelacjaprzedstawiasię
prosto:każdemuprawu,któregoprzedmiotemjestspełnianiealbonie-
spełnianieokreślonejczynnościprzezinnych,odpowiadapewienjeden
obowiązek,ocharakterzepozytywnymalbonegatywnym.Naprzykład
prawodoniebyciazabitymmazaodpowiedniknegatywnyobowiązek
niezabijania,prawodobyciaratowanym-pozytywnyobowiązekra-
towaniaitp.Nagrunciekoncepcji,któraopróczprawczynnościowych
uznajeniesprowadzalnedonichprawarzeczowe,jakswoisteprawodo
życia,stosunekprawiobowiązkówokazujesiębardziejzłożony.Widać
tochoćbywszczególnejwersjidualizmu,zaktórąmożnauznaćteorię
prawodwołującąsiędointeresów,przedstawianąprzezJosephaRaza
(1984).
Omawiającstosunekprawiobowiązków,Razprzeciwstawiasię
pewnejkoncepcji,którąmożnabynazwaćprostązasadąkorelatywno-
ści.Najogólniejmówiączasadatagłosi,żekażdemuprawuodpowia-
1Wyraźnerozróżnienieredukcjonistycznejidualistycznejkoncepcjiuprawnień
przeprowadza-nieużywającwprawdzietychterminów-JohnFinnis(1973),s.119.
