Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Krótkierozważaniaoaksjologii,wartościachiantywartościach
trójpodziałfilozofiiskładałbysięzteoriibytu(ontologii),teoriipoznania(episte-
mologii)iteoriiwartości(aksjologii).
Przedmiotaksjologii,jakzauważaStanisławKowalczyk,możnazarysować
wtrójaspektowymwymiarzeoontologicznym,epistemologicznymiantropologicz-
nym
19
.Aksjologiaontologiczna
20
tozagadnieniazwiązanezestrukturąwartości,
sposobemichistnienia,hierarchiąwartościiichnormatywnymcharakteremoraz
relacjąmiędzywartościąabytem.Ukazujeonadualnąirelacyjnąnaturęwartości,
którenieistniejąsamewsobie,gdyżsązwiązanezestosunkiem,jakizachodzi
międzyprzedmiotem–rzeczą,apodmiotem–osobą.Wypracowujeróżnorodne
stanowiskawkwestiiontycznegostatusuwartości.Możnatuwskazaćtytułem
przykładunastępująceprzeciwstawnestanowiska
21
oidealizm(wartość,ideajest
rzeczywistościąpierwotną,aświatrealnyjejodbiciem)irealizm(wartośćtorealny
bytujmowanywrelacjidopodmiotu);subiektywizm(wartośćwswoimistnieniu,
pozycjiwhierarchiiwartościzależyodczłowieka)iobiektywizm(wartośćjakobyt
przedmiotowyjestczymśzastanymipoznawalnymprzezkażdypodmiot);relaty-
wizm,wariabilizm,historycyzm(wartośćjestzmienna,stopniowalnaizależnaod
dziejówczłowieka)iabsolutyzm(wartośćjestniezmienna,niestopniowalnainie-
zależna).Tendziałaksjologiizajmujesięrównieżtypologiąwartościihierarchią
przyuwzględnieniuzróżnicowanychkryteriów.Zkoleihierarchiawartościwiąże
sięzichpozycjąnormatywną.Imwartośćjestwyżejuplasowana,tymbardziej
powinnośćjejrealizacjistajesięnakazemprawamoralnego.Takontrowersyjna
problematykauznanianormatywnegocharakteruwartościuzasadnianajestza
pomocąkoncepcjiprawanaturalnego.
Waksjologiiepistemologicznej
22
światwartościsprowadzonyzostajedointe-
lektualno-emocjonalnegosposobuichpoznaniaorazeksplikacjidoświadczenia
aksjologicznego.Refleksjanadistotądoświadczeniajeststałymmotywemwaksjo-
logii,leczróżnorodnieinterpretowanymwzależnościodprzyjętejkoncepcjifilozo-
fii.Wneotomizmieozabarwieniupersonalistycznymdoświadczenieaksjologiczne
tłumaczonejestontologicznąjednościączłowieka(somatyczno-biologiczną).Oso-
baludzkapoznajewartościnawszystkichpoziomachswegobytuopoznawczym,
emocjonalnymiwolitywnym.Problematykasposobupoznaniawartościtowiodą-
cakwestiaepistemologicznejczęściaksjologii.Symplifikując,możnająsprowadzić
dotrzechsporóworacjonalizmuiirracjonalizmu,naturalizmuiantynaturalizmu
19
S.Kowalczyk,Człowiekwposzukiwaniuwartości.Elementyaksjologiipersonalistycznej,Lublin
2006,s.129–201.
20
Tamże,s.150–164.
21
Lapidarne,alejakżenośnewwarstwietreściowejomówienietychstanowiskznajdujemy
wesejuW
.Tatarkiewicza,Pojęciewartości,czylicohistorykfilozofiimadozakomunikowaniahistorykowi
sztukiwłączonymdozbioruUpracubocznych”.Wyrażenieto,mającswójodpowiednikwgreckim
słowieparerga,posłużyłoautorowizatytułowychszkicówUluźnychiprzygodnych”,tenże,Parerga,
Warszawa1978,s.63–67.
22
Tamże,s.141–150.
35
