Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
inieutożsamianymipoziomamiontycznymi209.Realistycznyiaposterioryczny
charaktertomizmuilustrujejegostosunekdokartezjańskiejzasadycogito.To-
mizmnieuznajeludzkiejjaźnizapunktwyjściaanizapodstawęmetafizyczną.
Pojęciepodmiotupoznającegoniejestpierwotne,leczpojawiasięjakowtórne
wstosunkudoaktupoznawczego,którywskazujenaistnienieswojegopodłoża.
Jaźńniewyprzedzapoznaniarzeczyzewnętrznych,lecztowarzyszyczynno-
ściompoznawczymijestuświadamianawtórnie210.TeoriapoznaniaTomasza
zAkwinuosobnefunkcjeprzypisywałazmysłomiintelektowi.Domenązmy-
słówjestbezpośredniepoznawaniebytówszczegółowych,toznaczyposzcze-
gólnych,konkretnychrzeczy.Przedmiotemintelektusąpojęciaogólne.Niema-
terialnyintelektniepoznajematerialnychrzeczyjednostkowych,alemoże,na
drodzeabstrahowania,poznawaćpojęciaogólne,które-jakoniematerialne-
istniejąpotencjalniewintelekcie211.Przypomnienieteoriopoznawczejmetody
Tomaszaumożliwiakrytykęzarównometodykartezjańskiej,podkreślającej
poznawcząrolęsamegorozumu,jakinurtówmaterialistycznych,sensuali-
stycznychiempirycznychskoncentrowanychnapoznaniuzmysłowym.Zto-
mistycznegopunktuwidzeniażadnaztychkoncepcjinieumożliwiapełnego
ipoprawnegopoznaniarzeczywistości.
Równieważnąrolęodgrywająpierwszezasadybytu:tożsamości,nie-
sprzeczności,wyłączonegośrodka,racjidostatecznej,przyczynowościicelo-
wości.MieczysławKrąpiecpodkreślałichważnośćwprocesieracjonalnego
uzasadnianianaszegopoznaniadotyczącegozarównozdroworozsądkowych
przekonań,jakinaukowychtwierdzeń212.UwagaKrąpcajestistotnawkontek-
ściesystemówHume’aiKanta,kwestionującychprawomocnośćpierwszych
zasadbytu,atymsamympodważającychzasadnośćwłasnychteoriipoznania.
Tomistycznametafizykaskoncentrowanajestnaontologiianalizującejbytwka-
tegoriachistotyiistnienia,aktuipotencji,substancjiiprzypadłościorazmaterii
iformy213.Tenontologicznycharakterodróżniatomizmodfilozofiiesencjali-
stycznych,skoncentrowanychnaproblematyceepistemologicznej,takichjak
koncepcjeKartezjusza,Spinozy,Locke’a,Hume’aczyKanta,prowadzącychdo
sceptycyzmuiimplikującychideeateistyczneisekularyzacyjne.
Wśródtrzechpodstawowychmetodpoznawczychmetafizykitomistycznej
znajdująsię:abstrakcja,separacjaianalogia.Abstrakcjajestpodstawąfilozo-
fii,alerównieżnauki,umożliwiającformułowaniepojęćogólnychwoderwaniu
odcechjednostkowych214.GerardDogielzauważa,żekonsekwencjąprocesu
209Tamże,s.48-49.
210Tamże,s.93.
211nTowięc,cozmysłpoznajematerialnieikonkretnie,poznającwtensposóbbezpośrednio
bytszczegółowy,tointelektpoznajeniematerialnieiabstrakcyjnie,anatymwłaśniepolegapozna-
niepowszechnika”.Św.TomaszzAkwinu,Traktatoczłowieku.Summateologii,1,75-89,przeł.
S.Swieżawski,Kęty1998,s.600.
212M.A.Krąpiec,Poznawaćczymyśleć.Problemyepistemologiitomistycznej,Lublin1994,
s.275.
213P.Chojnacki,Filozofiatomistycznaineotomistyczna,Poznań1947,s.72.
214G.Dogiel,Metafizyka,Kraków1992,s.8.
43
