Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
jednakżeogólnośćujęciazaproponowanegoprzeztegobadaczawyraża
specyfikępatrzeniazachodniego79.
Modelekscepcjonalistyczny(model„wyjątkowości”)opierasięnaprze-
konaniu,żeHolokaustjesttakradykalnympęknięciem,wyrwąwludzkiej
___
___
___
___
___
__
79Wperspektywiepolskiejnależyuwzględnićm.in.problemporuszonyprzezprof.Jana
BłońskiegowjegoesejuzatytułowanymBiedniPolacypatrząnagetto,„TygodnikPowszechny”
(1987),nr2.MiędzyinnymiwzajemnybrakzaufaniamiędzyPolakamiiŻydamidecydował
potemośmierciwieluosób.AlanMintznieuwzględniatakichwewnętrznychprzyczyn
złożonychrelacjiludzkichiichnastępstwwokresieZagłady.DavidH.Jonesformułujetrzy
konkluzjeodnoszącesięnapoziomiemoralnymdopostawiodpowiedzialności„widzów”
względemżydowskichofiar.Pierwszagłosi,żewieleosób,którepomagałylubratowały
Żydów,działałowsposóbcałkowiciepożądany,oznaczałoto,żerobiliwszystko,comogli
zrobićwramachswoichobowiązków,częstozresztąprzekraczającje.Drugamówi,żewiele
osób,któreudzielałypomocyalboratowałyofiary,robiływyłącznieto,conależałodoich
obowiązków(chociażczęstobyłotoitakwszystkim,cowdanymmomenciemożnabyło
zrobić).Trzecia-żewieleosób(amożewiększość),którebyłyświadkamizdarzeń,widzami
(ang.bystanders),nierobiłowłaściwienic,aniekiedymogłouczynićcokolwiek,uwzględniając
stanpermanentnegozagrożenia,wktórymznajdowalisięŻydzi.Nadrzeczywistością,do
którejodnosząsiętetrzykonkluzje,rozpościerasięcieńuprzedzeń,strachu,antysemityzmu,
brakuzrozumienia.D.H.Jones,MoralResponsibilityintheHolocaust.AStudyintheEthicsof
Character,NewYork-Oxford1999,s.9.EleonoraJedlińska,odnoszącsiędoksiążkiBarbary
EngelkingzatytułowanejCzasprzestałdlamnieistnieć...(Warszawa1996),piszeozłożonej
relacjimiędzyPolakamiiŻydamiwczasiedrugiejwojnyświatowej,obiernościPolakóworaz
oosamotnieniuspołecznościżydowskiejżyjącejwgetciewarszawskim,wnastępującyspo-
sób:„Życiegettaistniejewkosmicznejpustce,jakbysamogettoniezostałozbudowanewśród
uliceuropejskiejstolicy[...].Zamuramigettabyłoprzecieżmiasto,mieszkaliwnimludzie,
istniałykawiarnieidworcekolejowe”.E.Jedlińska,SztukapoHolocauście,Łódź2001,s.81.
Ważnenagrunciepolskimsądyskusjewywoływaneprzezksiążkim.in.KrystynyKersten,
JanaTomaszaGrossaczyTomaszaSzaroty:K.Kersten,Polacy-Żydzi-Komunizm.Anatomia
półprawd1939-68,Warszawa1992;J.T.Gross,Sąsiedzi.Historiazagładyżydowskiegomiasteczka,
Sejny2000;T.Szarota,Uproguzagłady.ZajściaantyżydowskieipogromywokupowanejEuropie.
Warszawa,Paryż,Amsterdam,Antwerpia,Kowno,Warszawa2000;J.T.Gross,Strach.Antysemi-
tyzmwPolscetużpowojnie.Historiamoralnejzapaści,Kraków2008.Wkontekściefunkcjonowa-
niaprzedstawieńZagładywPolsceipamięciotymwydarzeniumieszcząsięprzecieżzłożo-
nedoświadczeniaokupacyjnePolaków,apozakończeniudrugiejwojnyświatowejwpływ
politykiwładzkomunistycznychPRLnapamięćpolityczną,narelacjezIzraelem,Zachodem
iZwiązkiemRadzieckim.NapolskąpamięćoeksterminacjiŻydówwpływmająrównież
takiewydarzenia,jakto,doktóregodoszłowKielcachw1946orazte,któreprzetoczyłysię
przezcałykrajnaskutekantysemickiejnagonkiz1968roku.Literackimprzykłademtejostat-
niejjestpowieśćStefanaKisielewskiegozatytułowanaRomanszimowy:„Antysemityzmstałsię
tam[tj.wPartii-uzup.moje-M.K.]bardzowyraźny,objawiałsięnawetwprasie,ztym,że
Żydównazywanoteraz«syjonistami»ioskarżanoowszystkozłe,cosięwPolscewydarzyło
powojnie[...].Tymczasemteraznajbardziejwłaśniepotępiano«syjonizm»,choćcoprawda
podnazwęsyjonistypodciąganokażdegoŻyda.WobectegorównieżwNiedźwiedowie
przebąkiwaćzaczęto,żesyjonistaWaligóra-Walfiszniepowinienpełnićswejdyrektorskiej
funkcji,bowobecwojnywIzraeluniemożnamieć«donich»zaufania”.S.Kisielewski(To-
maszStaliński),Romanszimowy,Warszawa1989,s.156,157.
39
