Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.HistoriaBelgiiijej(nie)obecnośćwliteraturze
„BelgianienawidziHistorii.Zadowalasiętylkoskromnąwiejskąkroniką,zjejszaleńcami,proboszczamiiknajpkami”.Stwierdzenieto,brzmiącedość
1
radykalnie,pojawiasięwpowieścijednegozpoczytniejszychwspółczesnychpisarzybelgijskich,Philippe’aBlasbanda,i,choćwyrwanezkontekstu,
stanowićmożepunktwyjściadlaanalizyzłożonejproblematykipostrzeganiahistoriiwkrajutakspecyficznym,jakBelgia.Cóżmiałobybowiemtooznaczaći
skądowanieufnośćczywręczsugerowananiechęćwstosunkudohistorii?Czyjestonauprawniona?Podobnepytaniaoobecnośćirolęhistorii,
sformułowanewsposóbmniejlubbardziejwyważony,pojawiająsięnafalidojrzewającejBelgitudepodkonieclat70.iwlatach80.XXwieku.Wtedy
towłaśnieukutezostajepojęciedéshistoire,czylihistoriiobecnej,alejakbynieistniejącej,wypartej,zredukowanej,oscylującejmiędzydwiema
sprzecznościami.Déshistoire,taktrafnieoddającaistotębelgijskiejprzewrotności,toswoistaantynomiahistorii,trans-iinfra-historia,jakchceMarc
Quaghebeur,postrzegananietylkowrelacjidosamejsiebie,aleiwstosunkudohistoriiinnychkrajów.Tenszczególnyrodzajodżegnywaniasięodhistorii,
2
jejpozornybrak,acozatymidzie–specyficzna(nie)obecnośćwliteraturze,uwarunkowanyjestniewątpliwiewydarzeniamispołeczno-politycznymi,
sięgającymiczasówpowstaniaKrólestwaBelgii.Niesposóbtozrozumiećbezprzywołaniafaktów,którewspomnianezjawiskopoprzedziły,nadającmutaką,
anieinnąformę.
Podwalinyipowstanieniepodległegopaństwa
Cofnijmysięzatemdoroku1830,którydlaBelgówjestrokiemsymbolicznym.WzbuntowanejwobecporządkupokongresowegoEuropie,watmosferze
ruchównarodowowyzwoleńczych,występująoniprzeciwkoholenderskiemurodowiksiążątorańskichiproklamująniepodległepaństwo.Wkontekście
belgijskimnależałobyjednakmówićraczejoswoistejewolucjiniżorewolucji,bowiemmyśloodrębnościpaństwowejkiełkujenaterenieBelgiidużo
wcześniej,jużwXVIIiXVIIIwieku.Wtedytonafaliróżnychwydarzeńhistorycznychwzrastawśródspołeczeństwapotrzebauniezależnieniasięw
kwestiachreligijnychczyekonomicznychodpaństwościennych.Dziejesiętakpomimopokrewieństwaetnicznego,jakiegodopatrzyćsięmożemymiędzy
FlamandamiiHolendramiczyteżWalonamiiFrancuzami.Nicdziwnego,żeutworzoneprzezKongresWiedeńskiKrólestwoNiderlandów,łącząceHolandięi
Belgię,jestbardzokrucheinieprzetrwapróbyczasu.Pomimowspólnejhistoriiobakrajekonkurujązesobąodstuleci,zarównowdziedziniegospodarki,jak
ipolitykiwewnętrznej.PamięćowojnachreligijnychmiędzykatolickimiWalonamiaprotestanckimiHolendramijedyniewzmagakonflikt.Rosnąceanimozje
wobrębieKrólestwa–zwłaszczanastrojeantyholenderskie–doprowadzająwefekciedoprotestówizamieszek.
Latem1830rokupowstanieogarniacałąBelgię.NanicsięzdajeplanowanainterwencjazbrojnaWilhelmaI–wcielenidoarmiiniderlandzkiejBelgowie
odmawiająwalki.Wilhelmnapróżnospodziewasięwsparciazzewnątrz.Żadenzkrajów,doktórychsięzwrócił,niezamierzaprzyjśćmuzpomocą,gdyż
wszystkiezajętesąswoimiwewnętrznymiproblemami:FrancjaorazPrusywłaśniezakończyłykonfliktyzbrojne,niepokójRosjibudzipowstanielistopadowe
wKrólestwiePolskim,auwagęAngliiwznacznymstopniuabsorbujekryzysgabinetowy.Londyńskiekonferencjez1830i1831rokuprzynosząnajpierw
zawieszeniebroni,anastępnieuznanieniepodległościBelgii–monarchiidziedzicznejzliberalnąkonstytucją.KongresNarodowywybieraLeopoldaInakróla
Belgówiwlipcu1831rokunastępujejegouroczystaintronizacja.Choćodpoczątkunowoutworzonemupaństwutowarzyszynieustannieryzykojego
rozbicia,czasyLeopoldaIupływająpodznakiempoprawnychstosunkówzsąsiadami,FrancjąiHolandią.Niematojednakwpływunakonfliktywewnątrz
kraju.SporymiędzyWalonamiiFlamandami,zarównonatlejęzykowym,jakiekonomicznym,sąwciążżyweibudząniejednokrotniespołeczneniepokoje.
Należybowiempamiętać,iżBelgiajestprzykłademkraju,wktórymmamydoczynieniazezjawiskiemtzw.filaryzacjispołeczeństwa
(pilarisation),polegającejnarównoległymtworzeniu(nazasadzierównouprawnienia)instytucjispołecznychprzezgrupyoróżnychświatopoglądachi
koncepcjachreligijnych.Stądteżwspołeczeństwiebelgijskimowagotowośćdokompromisunaróżnychpłaszczyznach,równieżwsposobieprzekazywania
władzymniejszościom,nakażdymmożliwympoziomie.Belgijskaduszajestpodzielona,amimotowyrastaponadpodziały.Podobniemasięrzeczz
belgijskąHistorią,tąpisanąwielkąliterą.Od1830rokumamywięcteoretycznieniepodzielnepaństwoogermańsko-łacińskichkorzeniach,poszukujące
wspólnegomianownika,niezbędnegodlapodkreśleniaswojejautonomii.
Meandryniepodległości:frankofońskikrajzflamandzkąprzeszłościąwtle
KiedypodkoniecXVIIIwiekuwcałejEuropiepobrzmiewająhasłaWielkiejRewolucjiFrancuskiej,obszarobecnejBelgiiznajdujesiępodpanowaniem
austriackim.Wkrótcepotem,zasprawąNapoleona,przechodzipodwładanieFrancuzóważdoKongresuWiedeńskiego,namocyktóregozostajeprzekazany
Niderlandom,abywreszcie,w1830roku,zostaćscalonymiuzyskaćmianoniepodległegopaństwa.Nafaliosiągniętejautonomiinowopowstałykrajpragnie
odciąćsięodrepublikańskiegoustrojuFrancji,uznawanegozaustrójzewszechmiarniemoralny.Paradoksalniejednaknieprzeszkadzatoówczesnym
pisarzombelgijskimpodążaćślademichpołudniowychkolegówiwzorowaćsięnaichliterackichupodobaniach.Stądteższczególnaatencjadlamodneji
chętnieuprawianej,nietylkozresztąweFrancji,powieścihistorycznej.
Tendymorficznygatunek,wktórymprzeplatająsiędwiefabuły–historycznaifikcyjna,znajdujewówczassprzyjającewarunkidlarozwoju.Jegozałożenia
wpełniodpowiadająwyzwaniom,jakiestawiasobienowopowstałepaństwo,czylichęciomukazaniawewłasnychdziejachważnychmomentów,
pozwalającychzbudowaćsilnątożsamośćnarodowąipoczuciewspólnoty,atymsamympodkreślićwłasnąodrębność.Młodziutkiepaństwobelgijskiełaknie
historycznychwzorców,bohaterskichczynów,romantycznychuniesień,zapierającychdechopowieści.Pisarzesięgajązatembardzochętniepohistorie
średniowiecznychwładcówczyksiążąt,którzydążylidopojednaniaposzczególnychczęścikraju.Wswoichdziełachprzywołująpowstania
narodowowyzwoleńcze,wczasiektórychuciemiężonyludwalczyoswojeprawa,anajegoczelestajeczęstoszlachetnybuntownikołotrzykowskiejnaturze,
przedstawianywduchutradycjipikarejskiejizgodniezromantycznymizałożeniami.Abysprostaćtemuambitnemuzadaniu,jakimjestgloryfikacja
przeszłości,autorzypenetrujązawartośćbibliotekiarchiwów,odsłaniajątajemniceminionychlat,posiłkującsięwswoichtekstachprawdąhistoryczną.Ich
podstawowymcelemstajesięupowszechnieniehistoriikraju,wspólnejdlaróżnychjegoczęści.Powieścitegookresunosząznamionamonografii
historycznychinierzadkopretendujądocałościowegoujęciafaktów,czegodowodemmogąbyćchociażbyobecnewtytułachsłowa„kronika”czy
„historia”.
3
Problemjednakpoleganatym,żetakczęstoprzywoływanaprzeszłość,naktórejówcześnipisarzepragnązbudowaćjednośćnarodu,wiążesięnieodzownie
zwewnętrznymikonfliktaminatlepolityczno-wyznaniowym.TakjaktomamiejscewdrugiejpołowieXVIwieku,kiedykrajpodzielonyjestnaczęść
południową–prowincjekatolickie,pozostającepodpanowaniemHabsburgówhiszpańskich(obecneterenyBelgiiiLuksemburga),iczęśćpółnocną
–prowincjewwiększościprotestanckie(obszardzisiejszejHolandii).Wzwiązkuztymkłopotliweiniezręcznestajesiędążeniedozjednoczeniapaństwaprzy
jednoczesnymodwoływaniusiędohistorycznychwydarzeńdokumentującychjegowewnętrznerozbicieizróżnicowanie.Paradoksalniewięc,zdaniem
niderlandzkichkrytykówliteratury,nowopowstałykraj,przeciwstawiającsiępotędzesąsiedniejFrancji,poszukujeswoichhistorycznychkorzenipostronie
uważanejdoniedawnazawrogaFlandrii,garściamiczerpiączjejprzeszłości.Itakdziełapublikowanewlatach1830-1880(niezależnieodjęzyka,wktórym
4
zostałyzredagowane)masowowprowadzająpierwiastekflamandzki,mającyposłużyćnietylkouzasadnieniuprawadoautonomii,aleijakoelement
cementującyrodzącąsiędopieroliteraturęnarodową.Młodzipisarzebelgijscygloryfikująpostawęflamandzkiegoluduwalczącegooniepodległość,tworząc
pomostmiędzyprzeszłościąiteraźniejszościąorazdowodząc,żeBelgiaoddawnajużsobienaowąniepodległośćzasłużyła.Wtymkontekścieogromnąrolę
odegrałaliteraturaniderlandzkaijejfrancuskojęzyczniprzedstawiciele.
WśródnichwyróżnićnależałobyHenriegoMoke’a(1803-1862),historyka,profesorauniwersytetuwGandawie,autorawieluważnychpublikacjizzakresu
historiiBelgii.Jednymzjegonajważniejszychtekstówniejestjednakopublikowanaw1839rokuHistoiredelaBelgique,ale–dużoczęściejprzywoływana
przezkrytyków–pierwszabelgijskapowieśćhistoryczna,zatytułowanaLeGueuxdemerouLaBelgiquesousleducd’Albe(1827).Jeśliutwórtenznajduje
5
uznaniekrytykówiczytelników,toniekonieczniezewzględunaswojewaloryliterackie,aleprzedewszystkimdlatego,żestanowiprzyczynekdodyskusji
nadkonstytuującąsiępowoliświadomościąnarodudążącegodoniepodległości.AkcjapowieścitoczysięwdrugiejpołowieXVIwieku,kiedytereny
dzisiejszejBelgiiznajdowałysiępodpanowaniemFilipaIIijegoprzedstawicielawNiderlandach–księciaAlby,zwanegorównież„krwawymksięciem”.Nie
bezprzyczynyMokewybrałtenwłaśnieokres;wewstępiepodkreśla,żejegogłównymzamiarembyłonaszkicowanieczytelnikomwiernegoobrazu
chwalebnejdlaBelgiiepoki,atymsamymprzypomnienieim,jakdzielnieichprzodkowiewalczyliwobronieswojejwolności.
OpowieśćosnutajestnakanwiehistoriiżyciaLouisaWinchestra,wywodzącegosięzeznamienitegoflamandzkiegorodu:jegodziadek,zrodziny
Gruthuysen,zasłużyłsięjakoświetnyżołnierz,którymiałjakobyuratowaćzopałówsamegocesarzaKarolaVijegosłynnegogenerała,FerdynandaAlvaresa
zToledo,księciaAlby.Leciwyjużbohaterwielubitew,JeandeBruges,powracadokrajuizajmujesięwychowaniemswegojedynegownuka,
