Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
wspomnianegojużLouisaWinchestra.Równoleglejegoprzyjaciel,hrabiaWaldeghem,pośmierciżonypowierzamuopiekęnadswojącórkąMałgorzatą.W
tensposóbdeBrugeszajmujesięwychowaniemiedukacjądzieci.Nawzórprzodkówstarasięimwpoićprzywiązaniedowiarykatolickiejzjednejstronyi
lokalny,flamandzkipatriotyzmzdrugiej.Dziejesiętowczasach,przypomnijmy,kiedyreformatorskiepoglądyLutraiKalwinazataczałycorazszerszekręgi,
aówczesnykrólhiszpański,FilipII,niczymwładcaabsolutnyograniczałsukcesywnieprawaobywateli,siejącstrachiterror.
6
PisarzepierwszejpołowyXIXwiekuchętniepowracajądokluczowychmomentówzdziejówFlandrii,afirmująctymsamymmłodąbelgijskątożsamość.
Nawetpobieżnyprzeglądtytułówówczesnychpowieścihistorycznychwystarczy,abymócjednoznaczniestwierdzić,żewszystkieonenawiązują
dochwalebnejprzeszłościregionu.W1835rokuJulesdeSaint-Genois(1813-1867),młody,ambitnyarchiwistazewschodniejFlandrii,publikujeHembyse:
histoireGantoisedelafinduXVIesiècle.Jegowkładwkształtowaniesięideiwspólnotowychjestotylecenny,żefunkcjonujewobukulturach.ChoćSaint-
Genoispochodzizeznanejrodzinyfrankofońskiej,młodośćspędzawGandawie,gdziezresztąstudiujeipracuje,najpierwjakohistoryk,potembibliotekarzi
profesortamtejszegouniwersytetu.Dajesiępoznaćjakoczłowiekbardzozaangażowanypolityczniewsprawyswojegokraju,częstowystępujączresztąw
obronieFlamandówipopierającichdążeniadoodzyskaniaautonomiijęzykowej.WżyciuprywatnymdajetemuwyrazpoślubiającFlamandkę.JulesdeSaint-
Genoisuznawanyjestzajednegozbardziejutalentowanychautorówpowieścihistorycznej,ajegonazwiskoczęstowymienianejestoboknazwiskajego
7
rówieśnika,Jeana-Baptiste’aCoomansa(1813-1898),którywswoichpowieściachcofasięażdowiekuXI,opisującówczesnąFlandrięorazinwazję
Normanów(Richilde,ouépisodesdel’histoiredeFlandreauXIesiècle,1839).
Entuzjastycznepoczątkowogłosykrytykiliterackiejinspirująpisarzydopublikacjikolejnychdziełzflamandzkąprzeszłościąwtle.Naródpowinien
wspieraćtych,którzyjegosprawomsiępoświęcają,czytamynałamach„RevueBelge”wrecenzjiwspomnianejpowieściJulesadeSaint-Genoisa.Idalej:
„Hembysejestdziełemnarodowym,historiąbelgijską,napisanąprzezBelgaiadresowanąwszczególnościdoBelgów”.Niedziwizaangażowanytontej
8
wypowiedzi,jeśliweźmiesiępoduwagęfakt,żeodogłoszenianiepodległościminęłozaledwiekilkalatimyśląprzewodniąstajesięwykształcenieodrębności
kulturowejiliterackiejkraju.Jednakdośćszybkookazujesię,żepowieśćhistorycznaniejest„koncepcjąszczęśliwąipotrzebną”,anałamachprasyrozwija
9
siępolemikawokółjejprzydatnościdlasprawynarodowej.Oponencipodkreślająartystycznąnieudolność,schematyczną,przewidywalnąfabułętegogatunku
orazdalekoposuniętynacjonalizm,zadającsobiewprostpytanieojegocelowość.Czyprzeciętnyczytelnikpowieścihistorycznej,niemającyzbytwieleczasu
czydeterminacji,abyzgłębićdziejenarodu,jestwstanieodróżnićfikcjęodprawdy?Czyczytelnikom,wśródktórychprzeważałykobiety,niebyłabliższa
tematykasentymentalna,auniesieniairozterkiduszydroższeodwydarzeńmającychumocowaniewprzeszłości?Przyjmującpunktwidzeniahistoryka,
powieśćhistorycznąuznaćnależyzaniebezpieczną.Fałszujeonaobrazprzeszłości,ajejautorzy,wmniemaniubadaczahistorii,nigdyniemogącieszyćsię
takimrozgłosemipoparciem,jakimcieszylisiękronikarze.Odpowiedźzwolennikówpowieścihistorycznej,skądinądnielicznych,jestraczejskromna,a
10
głównymichkontrargumentemsąwartościdydaktycznegatunku.
Rezultatempolemikiprowadzonejnałamachczasopism(„RevueBelge”,„RevueNationale”,„RevuedeBruxelles”)byłocorazkrytyczniejszenastawienie
dopowieścihistorycznejjakogatunku.Chwilowyodwrótodideihistoriinarodowejpowoduje,żeniektórzyautorzy,naprzykładFélixBogaerts(1805-1851),
umieszczająakcjęswoichpowieścipozaBelgią,opowiadająchistoriezwiązanezdziejamiinnychkrajów,chociażbyAnglii(LordStafford,1846).Niewpływa
tonarehabilitacjępowieścihistorycznej,ajużnapewnonieprzywracawiarywewspólnąprzeszłość.Pomimolicznychinicjatywkulturalnych,mających
nacelupowołaniedożyciaorganizacjiistowarzyszeńczuwającychnadrozwojemliteraturybelgijskiej,pomimoapelipojawiającychsięnałamachczasopism,
nawołującychdowykształceniaodrębnościnarodowejwszerokopojętejsztuce,jakośćiliczbaówczesnychpublikacjibelgijskichjasnopokazują,
żeosiągnięcieniepodległościokazujesięłatwiejszedozrealizowaniawsferzepolityczno-gospodarczejniżwsferzekultury.
Niehistoria,leczlegenda:przypadekCharles’aDeCostera
Ajednakpojawiasiętekst,któryzostajeokrzykniętyepopejąnarodowąnamiaręnaszegoPanaTadeusza.JegoautoremjestCharlesDeCoster(1827-1879),
synWalonkiiFlamanda,któryodurodzeniaoscylujepomiędzydwiemajakżeodmiennymitradycjamiBelgii.WiększośćżyciaspędzawBrukseli,której
klimatwpływanajegopierwszepróbyliterackie.Założonyprzezniegowlatach50.XIXwiekutygodnik„Uylenspiegel”(prowadzonywspólniezeznanym
malarzemFélicienemRopsem)odgrywaważnąrolęwformowaniusięświadomościnarodowej.Dziejesiętakmiędzyinnymizewzględunadążenie
douniezależnieniasięodwpływówfrancuskich,dominującychwówczesnejliteraturzeBelgii,orazzerwaniezromantycznąkonwencją,która
jącharakteryzuje.Zprowadzonychnałamachtegoczasopismadyskusji–początkowostricteartystycznych–wyłaniasięstopniowonowyświatopogląd,
liberalnyiantyklerykalny,nawiązującywswoichzałożeniachbardziejdorealizmuniżromantyzmu,pomimoobecnychwnimelementówwłaściwych
tematyceludowejczyfantastycznej.FolklorstajesiębowiemgłównymźródłeminspiracjidlaDeCostera,czegowyrazemsąjegopierwszetekstyliterackie,
takiejakContesbrabançons(1861)iwydanew1857rokuLegendyflamandzkie(wyd.pol.1925),wzorowanenaopowiadaniachludowychzXViXVI
11
wiekuinapisanearchaizowanymjęzykiem.
Prawdziwy,choćpośmiertnyrozgłosprzynosiautorowiwydanew1867rokudziełooprzygodachDylaSowizdrzała(bohateraznanegozgermańskiego
folkloru),przedstawionychnatleszesnastowiecznychwojenreligijnychiwyzwoleńczych,toczącychsięwNiderlandachzapanowaniaKarolaViFilipaII
–Legendajakoteżbohaterskie,wesołeisławneprzygodyDylaSowizdrzałaiJagnuszkaPoczciwcawkrajachflamandzkichigdzieindziej(wyd.pol.
1914).HistorycznewydarzeniazwiązaneściślezbuntemprotestantóworazwalkąFlamandówdążącychdowyzwoleniaspodjarzmahiszpańskiego
12
sąwymownym,choćznanymjużzewspomnianychpowieścihistorycznychtłem.Utrzymanewkonwencjipowieścipikarejskiejdziełoopowiadahistorię
przygódbeztroskiegoiłobuzerskiegoDyla,któryprzemierzaFlandrięorazsąsiedniekrajepoto,abypopowrociedodomumócsięzmierzyćześmierciąojca,
oskarżonegooherezjęipoddanegotorturom.Świadomośćtragediirodzinnejnakładasięnarozbudzonąwtensposóbświadomośćnarodową,asambohater
stajesięodtejporywojownikiemowolnośćojczyzny,abynakoniecokazaćsięjejodwiecznym,nieśmiertelnymstrażnikiem.Konteksthistoryczno-
politycznyczynizniegoniejakobojownikaowolnośćBelgii,asamDeCosterzdajesiępoprzeztękreacjęnawoływaćniepodległykrajdowiarywewłasne
siły,dowykształceniapoczuciadumynarodowej.DylstajesiędlaBelgówmitycznymherosemoludzkiejtwarzy,wzoremdonaśladowania,drogowskazem
ichmoralnychwyborów.Przeciwstawiającsięczynnieniesprawiedliwościifanatyzmowihiszpańskiegoinkwizytora,zyskujemianobohateranarodowego,z
którymmożeutożsamiaćsiękażdyBelg.HistorialegendarnegoDylastajesiępoczęścihistoriąkażdegomieszkańcategokraju,bowiempozwala
13
musięgnąćdokorzeni,takważnychprzecieżwformowaniuhistoriiipamięcizbiorowejnarodu.
