Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
49
czołowymniemieckimprzemysłowcomnowyplanhandlowy104.Wykorzystu-
jącorganizacjęprzypominającątęwprowadzonąpodczaspierwszejwojny
światowej,całyniemieckiimportzostałbypodporządkowanycentralnejkon-
troli,którejmożnabyużyćdozmuszeniakrajówzaopatrującychNiemcy
wtowarydoakceptacjiprzynajmniejrównoważnychilościniemieckiegoeks-
portu.Jednakzważywszyszkody,jakiemogłobytoprzynieśćskomplikowa-
nym,wielostronnymniemieckimrelacjomhandlowym,planSchachtaznalazł
przychylnośćtylkoumniejszościniemieckichprzemysłowców.Zatobardziej
zagorzałychzwolennikówwrogowieliberalizmuznaleźliwkręgachrolniczych.
OiletosprawygospodarczebyłyodpowiedzialnezaupadekRepublikiWei-
marskiejiustanowienie30stycznia1933rokurząduHitlera,tojednakgrupą
głównychwinnychtegostanurzeczyniebyłwielkibiznesaninawetprzemysł
ciężki,alewojowniczyniemieccyposiadaczeziemscy105.Odroku1870rolnic-
twobyłodlaliberalizmuzawszekwestiąprzegraną106.Wroku1878Bismarck
przekonałdosiebierolnikównałożeniempierwszychznaczącychcełnazboże.
Toniepowstrzymałojegochyleniasiękuupadkowi,aleznaczącospowolniło
to,cowinnymprzypadkumogłobyćbardzodramatycznymprocesemspo-
łecznegoprzemieszczaniasięiwewnętrznejmigracji.WpołowieXIXstulecia
udziałpracującychwrolnictwiewynosiłpołowęogółu.Doroku1925spadłdo
25%,aletowciążoznaczałoaż13mlnludzi,którychżyciebezpośredniozale-
żałoodpracynaroli.Lobbyrolniczebyłowtensposóbnajwyższejwagiokrę-
giemwyborczymdlawszystkichpartiipolitycznychinnychniżsocjaldemo-
kraciikomuniści,gdyżtymnieudałosięwymyślićdlaniegożadnegowiary-
godnegoprogramu.Itakdopóźnychlat20.umiarkowanepartiecentroprawi-
coweciąglewalczyłyoutrzymanieswojegopoparciawkręgachrolniczych,
tymczasemspołecznośćtazpowoduświatowegospadkucentowarówcoraz
bardziejsięradykalizowała107.Wrezultacielobbyrolniczezaczęłodomagaćnie
tylkowzrostuprotekcjiiumorzeniadługów,aleizasadniczejreorientacjinie-
mieckiejpolitykihandlowej.Skorocłanieokazałysięskutecznewutrzymywa-
niuzdalaniskocenowejkonkurencji,rolnicydomagalisięterazwprowadzenia
specjalnychkontyngentów,abyzaichpomocąograniczaćimportzewskaza-
nychkrajówpodstawowychproduktówrolnych108.Tegotypucłazawszenapa-
waływstrętemraczejliberalnychwpoglądachNiemców,wdodatkunowepro-
pozycje,poprzezdyskryminacjępojedynczychpartnerówhandlowych,grozi-
łyzupełnymzniszczeniemsystemuwielostronnegohandlu.Mimotoniemoż-
nabyłozaprzeczyć,żenadzwyczajnekrokipodjętewlipcu1931rokuzmierza-
ływłaśniewtymkierunku.WkońcuwprowadzoneprzezReichsbanknowe
104S.Dengg,DeutschlandsAustrittausdemVoelkerbundundSchachtsNeuerPlan,Frankfurt1986,
s.386-7,orazR.Neebe,Grossindustrie,StaatundNSDAP1930-1933,Goettingen1981,s.122-6.
105Kershaw,Hitler:Hubris,s.414.
106NatematrozwojuniemieckiegoprotekcjonizmuwkontekścieeuropejskimpatrzM.Tracy,Go-
vernmentandAgricultureinWesternEurope1880-1988,HemelHempstead1989.
107W.Pyta,DorfgemeinschaftundParteipolitik1918-1933,Düsseldorf1996,s.203-33.
108PatrzW.A.Boelcke,DeutschlandalsWelthandelsmacht1930-1945,Stuttgart1994,s.17-20.
