Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WacławNałkowski
OPISARZACH...
noty,znużeniaitd.,obrazyludziodbijająsięwsposóbskażony:najpięk-
niejsze,najwznioślejszepostacierzeczywistościodbijająsięwtymzwier-
ciadlejakomaszkaryikarły.Odwrotnie–maszkaryikarły,odpowiednio
doprawzwierciadłaskonstruowane,przystosowane,odbijająsięwnim,
jakopostaciepiękneiwielkie.Istniejąnietylkooptyczne,aleispołeczne
anamorfozy.Takąanamorfoząspołecznąjestsławnyiwielkipan
Sienkiewicz.
Umysłprzeciętny,rozum„zdrowy”weźmietakieodbiciezaobraz
rzeczywisty,alebadaczzrozumie,żetojesttylkozłudzenie;azadawszy
sobietruduchylenia,choćwczęści,zasłony,kryjącejobrazrzeczywisty,
orazzbadawszyprawaodbiciazwierciadeł,potrafiodtworzyćobrazrze-
czywisty,wyjaśnićzjawisko.
ztradycyjnejdrzemki.Krytykętępostanowiłemoprzećnagrunciespołecznym,
mianowicienagruncieszczegółowejanalizydzisiejszejreakcji,gdyżjedynietaka
analizamożedaćkluczdoocenyprodukcjiliterackiejp.Sienkiewiczaidozro-
zumieniatajemniczegomotywuniesłychanejsławytegopowieściopisarza.Gro-
madziłemwięcmateriałydopracy«Reakcja,panSienkiewiczijegoczciciele»
Lecz,jaktołatwozrozumieć,wwydaniutejpracynatrafiłemnanieprzezwyciężo-
netrudności.(...)DopieroniefortunnewystąpieniepanaSienkiewiczazrująipo-
rubstwemprzeciwkomodernistom,którzydotąd,jakoobojętniimałokrytyczni
wrzeczachspołecznych,bylidośćżyczliwipanuSienkiewiczowi,nawetniekiedy
uważaligoza«mistrza»–dopierotowystąpienieuczyniłopewienotwórwmurze
ochronnym,wzniesionymprzezreklamęitymotworemzaczęłasięprzeciskaćkry-
tyka(...)”.(s.4–5).
SienkiewiczianaNałkowskiegotopierwszawXXwiekunatakąskalędema-
skacjairewizjawartości–późniejprzyszłynastępnerewizjonistycznekampanie
Brzozowskiego,Irzykowskiego,Boya.ZdaniemT
.BurkawystąpienieNałkowskie-
gomiałoznacznieszerszykontekstniżkampaniaantysienkiewiczowskaBrzozow-
skiego,ponieważprzenosiłonzagadnienieocenytwórczościSienkiewiczazpłasz-
czyznynieporozumieńmiędzypokoleniowychnagruntwspółczesnychkonfliktów
społecznych.JakpiszeBurek:„MetodologicznąnowościącykluSienkiewiczianów
(...),nowością,którąNałkowskizawdzięczałtzw.«etopsychologii»EmilaHenne-
quina,byłopołączeniecharakterystykiestetycznejdziełaSienkiewicza(wstrętdo
pesymizmuitp.)zanalizątypupsychicznego,jakisięwowymdzielewyraziłina-
stępniezanaliząspołecznąodbioru.TawłaśniekapitalnieprzezNałkowskiegoza-
stosowanasocjologiaodbioru–czyliskierowanieuwaginapublicznośćliteracką
–dałaefektwpostacizdemaskowaniaideologicznego«motywuniesłychanejsławy
tegopowieściopisarza»”.ANałkowskiwGenezieprodukcjiichwały„wykorzystu-
jącprawastylupamfletowego,przypuszczałbezpardonowyataknazawartośćkla-
sowącałego«prądusienkiewiczowskiego»irozprawiałsięzobozemzachowaw-
czym,stanowiącym,jegozdaniem,głównąbazęspołecznąpopularnościpisarza”.
(T
.Burek,WacławNałkowski.W:ObrazliteraturypolskiejXIXiXXw.Seria5:
LiteraturaokresuMłodejPolski.T
.IV
.Kraków1977,s.113).]
3ó
