Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zrozumiećczas-czaswujęciuflozofcznym
49
czasuzruchem;czasstajesięmiarąruchu,czaszakładazmianęiruch
46
.Brak
występowaniaruchu,atymsamymzmiany,pociągałbyzasobąnieistnienieczasu,
inaczej-czasjestzwiązanyzruchem,aleniejestznimtożsamy.Czasjestjeden,
pomimodużejilościruchuodbywającegosięwprzestrzeni.Arystotelesnieakcepto-
wałidentyfikowaniaczasuzjakąkolwiekformąruchu:nTwierdziłon,żeruchmoże
byćjednostajnylubniejednostajny,asątookreśleniadefiniowaneprzezczas,który
przecieżniemożesamsiebiedefiniować.Niemniej,choćczasniejestidentyczny
zruchemczyzmianą,wydajesięodnichzależeć.Arystoteleszaznacza,że-jeślinic
niezakłócastanunaszegoumysłu-niezauważamyupływuczasu.Uświadamiamy
gosobie,gdynacośoczekujemy,albogdyrozważamyjakieśwydarzenie,któremiało
miejscewcześniej.Arystotelesdochodzizatemdowniosku,żemożnauznaćczasza
procesodliczaniazwiązanyzpojęciami»przed«i»po«odnośniedoruchuizmiany.
Iuświadamiasobie,żepomiędzyczasemizmianązachodziwzajemnazależność:
bezjakiejśzmianymożnabyniedostrzecupływuczasu,bezupływuczasuzaśnie
mogłobydojśćdozmiany”
47
.Zasadniczo,uArystotelesawystępujeczasobiektyw-
ny,aleniejestonczasemsamoistnym.Czasjestpowiązanyzrelacjamipomiędzy
zdarzeniamizachodzącymiwświecierzeczywistym,stanowi-takposzukiwaną
późniejwnaukach-kategorięsłużącądoopisuwszelkiejrzeczywistości.
Powiązanieczasuzruchem,jakojegomiarą,iliczbą,jakorezultatemtejmiary,
stworzyło-jakprzekonujeMichałHeller-zaczątkimechaniki,pierwszejnauki
empirycznej.Byłopróbądostrzeżenia,żewświecieistniejetakżeporządek,anie
tylkopowszechnychaos.PomimowielunowychujęćArystoteleszachowałjednak
niektóreelementykoncepcjiplatońskiej,szczególniedotycząceruchuplanet.Uważał
on,podobniejakjegomistrz,żenajdoskonalszymruchemjestruchciałniebie-
skich
48
.Wspomnianepowiązanierodziłotakżeinnekonsekwencjedotycząceświata
nadprzyrodzonegoipozamaterialnego.Wynikałozniego,żebytypozamaterialne
ipozaprzestrzennemusząbyćpozaczasowe.DotakichbytówzaliczyłArystoteles
m.in.nieśmiertelnączęśćduszyludzkiejorazBoga49.
Odniesieniadoczasuzawierarównieżstarożytnamyślchińska,któraposługi-
wałasięzarównoczasemciągłym,jakinprzedziałowym”50.Zwolennicymotizmu
(apogeumok.IV-IIIw.p.n.e.)dążylidosformułowaniazwiązkówmiędzyruchem
aczasem.Chińczycyprzejawialiskłonnośćdoatomizacjiczasu,ujmowaniaposzcze-
gólnychjegoodcinkówjakosamodzielne,pozbawionejakichkolwiekelementów
wskazującychnaistnienieciągłości.Cechącharakterystycznątejmyślioczasiebyło
przyjęciepierwotnejkoncepcjirozwojucyklicznego.Takiemucyklowimiałysię
poddawaćwszelkieorganizmywewszechświecie.Dlamyślicielichińskichczasbył
46G.E.R.Lloyd,Czaswmyśli...,[w:]A.Zajączkowski(red.),Czaswkulturze,s.245.
47G.J.Whitrow,Czaswdziejach...,s.73.
48M.Heller,Wieczność.Czas...,s.79.
49
P
.Paczkowski,Klasycznaflozofagrecka...,[w:]A.Bobko,M.Kozak(red.),Czas,przemijanie...,s.22.
50
J.Needham,Wielkiemiareczkowanie:naukaispołeczeństwowChinachinaZachodzie,przekład:
I.Kałużyńska,Warszawa1984,s.260.Zob.także:L.Ou-FanLee,Nowoczesnośćiczasświeckiwdziejach
Chin,przekład:A.Pawelec,[w:]K.Michalski(przygotowanieiprzedmowa),Koniectysiąclecia.Oczasie
idrogachnowożytności.RozmowywCastelGandolfo,Kraków1999,s.97-117.
