Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
48
Podstawytemporalneanalizyrzeczywistościspołecznej
jednakczasniebyłdlaniegotymsamym,coruchobrotowy.Platonwykorzy-
stywałtenruchsferniebieskichdomierzeniaczasu-wedługniegoczasizegar
sątożsame.Astronomiczneobserwacje,kontrolująceupływczasu,stanowiłydla
ludzkościpodstawęprowadzącądopoznaniaświataipowstaniam.in.filozofii40.
Obserwowanie,czylidostrzeganieruchuciałniebieskich,umożliwiauświadomienie
sobieupływuczasuijegomierzenie:n(ł)oglądaniedniainocy,miesiąceiobiegi
rocznewytworzyłyliczbęipojęcieczasuiodnichpochodząbadanianadnaturą
wszechświata.Stąddoszliśmydofilozofii,awiększegodobraródśmiertelnynie
dostał,aniniedostanienigdywdarzeodbogów”41.Dobrotomajednakcharakter
ściślepowiązanyzczłowiekiemiistnieniemświata.Wrazzkońcemświatanastąpi
takżekoniecczasu.
Szczególnieinteresującerozważaniadotycząceczasupozostawiłposobie
Arystoteles(384-322p.n.e.),główniewpięciuostatnichrozdziałachczwartej
księgiFizyki.Dokonałonpierwszejfilozoficznejanalizyczasu
42
,tworzącjego
popularną,fizykalnąkoncepcję,wedługktórejnczasjestmiarąruchu”43.Byłaona
późniejwielokrotniewykorzystywanaprzeznaukę.Wpływnakorzystaniezowej
koncepcjiczasumiałopraktycznepodejściebadawcze,zakotwiczonewokółme-
todybadaniazjawisk,orazempirycznepostrzeganieiwyjaśnianierzeczywistości.
MetodybadawczeArystotelesacechowałyindukcjonizmisensualizm,odnosiłon
swojerozważaniadotycząceczasugłówniedouwagPlatona44.PraceArystotelesa
byłyinspirowanedokonaniamiPlatona,alerefleksjeinnychautorówtakżeniebyły
muobojętne,awkilkumomentachwspólne.Obajmyślicielewykorzystalipojęcie
nmomentubezczasowego”ZenonazElei.WedługArystotelesa,wnteraz”niema
czasuaninaruch,aninaspoczynek,jestonobowiemwspólnągranicąprzeszłości
iprzyszłości.nTeraz”to,zjednejstrony,kresprzeszłości,moment,wktórymnie
majeszczeniczprzyszłości,zdrugiejstrony-momentbezczasowytopoczątek
przyszłości,wktórymniemajużniczprzeszłości.Platonuważałnatomiast,że
momentówtobezczasowagranicamiędzyspoczynkiemaruchem,punkt,wktórym
kończysięjedno,azaczynadrugie,ale-wktórymteżniemożebyćanijednego,
anidrugiego45.
Swojąkoncepcjęczasu,opartąnajegocyklicznymcharakterze,odnosiłArystoteles
także-podobnie,jakwiększośćgreckichmyślicieli-doruchu,lecznieutożsamiał
40R.Liberkowski,MyślPlatonaawspółczesnanauka,[w:]B.Andrzejewski(red.),Tradycjaipostęp.
Studiazhistoriiflozofi,Poznań1997,s.44.Zob.Platon,Timajos;KritiasalboAtlantyk,przekład:P
.Siwek,
Warszawa1986,s.19-130.
41Tamże,s.47.
42G.E.R.Lloyd,Czaswmyśli...,[w:]A.Zajączkowski(red.),Czaswkulturze,s.245.
43
NiezbytprzekonanydotejarystotelesowskiejkoncepcjibyłPlotyn.Przeprowadziłdogłębnąjej
krytykę,pozostałwdużymstopniuwiernykoncepcjiplatońskiej.B.Skarga,Kwintetmetafzyczny,s.37-42;
P
.Turetzky,Time...,s.18-20.
44W
.vonLeyden,Time,NumberandEternityinPlatoandAristotle,nPhilosophicalQuarterly”1964,
nr14,s.35-52;R.Brague,DutempschezPlatonetAristote,Paris1982.
45
P
.Paczkowski,Klasycznaflozofagrecka...,[w:]A.Bobko,M.Kozak(red.),Czas,przemijanie...,
s.17-18.
