Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Człowiek–Bożeigrzysko
21
sylabicznej.InaprzykładwdwuksięgachPieśniwyrazczłekpojawiasiętrzy-
krotnie,zczegorazwparafrazieprzysłowia,będącegotytułemartykułu(Pieśni
ks.I,XXIV
,11-12):
Dziwnietoprawdyblisko,żeczłek-bożeigrzysko(DPJK:253)
Wzajemnerelacjemorfologicznemiędzyczłowiekiemiczłekiemsąjednak
bardzoniejasne.OformieczłekpiszeFranciszekSławskiwswoim,niestety
nieukończonym,Słownikuetymologicznymjęzykapolskiego:DŚciągnięte,skrócone
zpierwotnegoczłowiek,psł.*čelovćkъ,*čьlovćkъ”.Leksykografpodajetakże
formynaswójsposóbpodobnewinnychjęzykachsłowiańskich:Dros.dial.
čełék,sch.dial.čêk,čôk,bułg.čovék,dial.čelják”(SEJPSł:I,123).AndrzejBań-
kowskidodaje,żeściągnięciejestuwarunkowaneDniestarannąwymową(čłojek)
wczęstymużyciu”(ESJP:I,231).Poglądonieregularności,atymsamymnie-
możliwościustaleniaprzebieguprocesówsłowotwórczych,wprzypadkuczłeka
pojawiasięczęsto(por.SEJPBo:98;PSE:31).Nienależyjednakzapominać,
żewyrazbędącyformąwyjściową,tj.człowiek,jestconajmniejtaksamozagad-
kowy,jakijegonieregularnyderywat.Wyraznależydoogólnosłowiańskiego
itylkosłowiańskiegosłownictwa,niewystępujewinnychjęzykachindoeu-
ropejskich(chybażejakobezpośredniezapożyczenie-por.leksemłotewski
cìlvȩ̄ks(człowiek)),jestpoświadczonywewszystkichsłowiańskichetnolektach,
bezwiększegotrududajesięnawetzrekonstruowaćjegoogólne,tj.prasło-
wiańskie,brzmienie,alejegopierwotneznaczenie,morfologiaipochodzenie
stanowiądotejporynierozwiązaną,abyćmożewogólenierozwiązywalnąza-
gadkę.Oczywiście,zaproponowanobardzowieleetymologicznychinterpretacji
tegowyrazu,ichcałkiemwyczerpującąlistę(ESSJA:IV
,48-50)znaleźćmożna
wnajpełniejszym,choćjeszczenieukończonymsłownikuetymologicznymję-
zykówsłowiańskich,publikowanymporosyjskuwMoskwieodroku1974pod
tytułemЭтимологическийсловарьславянскихязыков.Праславянскийлексический
фонд.Podsumowanietychżeprób,któreznajdziemywwiększościsłowników
etymologicznych,brzmijednakżeniezupełnieprzekonywająco,naprzykład:
Najbardziejprawdopodobnawersjaetymologicznawiążeczłonpierwszy*čelo-zpsł.
*čel)adь(rodzina,ród,wspólnotarodowa,wszyscydomownicy;poddanisłużba),lit.
kely
̄s(ród,pokolenie)[...],członzaśdrugi*-vćkъidentyfikujezlit.vaĩkas(dziecko;
syn,chłopiec),stpr.waix(pachołek,parobek);pierwotneznaczeniezłożeniazapewne
(ten,ktonależydorodu)bądź(męskiczłonekrodu)(SEJPBo:99).
Wartotupodkreślić,żeztakąteoriąwystąpiłHeinrichZimmerjużwla-
tachsiedemdziesiątychXIXwieku,wkrótkiejrecenzjirównieniedługiejksiążki
RobertaHassencampaÜberdenZusammenhangdeslettoslavischenundgermani-
schenSprachstammes(Leipzig:S.Hirzel1876)opublikowanejwnajstarszym
(zamkniętymwroku1929)czasopiśmieslawistycznymDArchivfürslavische
Philologie”wroczniku1876(Zimmer1876:346-348).Przezmniejwięcejsto
