Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp:Pojęcielosuwnowoczesności
13
komógłstaćsięprzedmiotemwątpienia,leczprzedewszystkim
zostałpoddanyintelektualnejanaliziedociekającejjegonatury.
DrugąfundamentalnąideąWolteraiDiderota,dodziśokre-
ślającątematykęlosu,jestwskazanienaprzypadekjakonakate-
gorięzasadnicządlabadaniasiłrządzącychzdarzeniamiświata.
Negacjakoniecznegoprzeznaczeniawysuwawsposóboczywi-
stynapierwszemiejscerolęprzypadku.Wpóźnejnowoczesno-
ścikwestialosuzbliżasięcorazbardziejdosposoburozumie-
niaprzypadku,ażpocałkowitąjejredukcjędorachunkupraw-
dopodobieństwa,costwarzazłudzeniezapanowanianadlosem.
OdwołaniesiędoprzypadkuuWolteraiDiderotabyłościśle
związanezichracjonalizmem:przypadkowezdarzeniastano-
wiądziedzinęobserwowalnychfaktówdostępnychwiedzyro-
zumowej.Współczesnyrozuminstrumentalnynatomiastwidzi
dodatkowowobliczaniuprawdopodobieństwazdarzeńnietylko
ichracjonalizację,leczrównieżponadtomożliwośćuniezależ-
nianiasięodskutkówprzypadkuoraznarzędziemanipulowania
nim.Technicznaumysłowośćpragniezawładnąćprzypadkiem.
Jakwidać,matoswekorzeniejużwEncyklopedii.
Pojęcielosunieznikłowszakwrazzoświeceniowąkrytyką
mituOpatrzności.Przeciwnie,krytykataotworzyła,anieza-
mknęła,liczneinterpretacjeireinterpretacjelosu,różnedysku-
sjedotyczącejegonatury.WolteriDiderot,odmawiającbosko-
ścilosowi,uczynilizniegodopierotematdyskursufilozoficzne-
go.Kwestialosunabrałacharakteruzagadnienialudzkiego,ar-
cyludzkiego,stałasiętematemrozumupodlegającymkrytycz-
nejanalizie.Wtejnowejformiewkroczyłaonawmyślenieno-
woczesności.
Kandyd,pozaznaniuwszystkichcierpieńzesłanychprzez
Opatrznośćnannajlepszymzmożliwychświatów”,osia-
dawTurcji,abynuprawiaćwłasnyogród”.Metaforykaupra-
wywłasnegoogrodujestwielowarstwowa.Zawierasięwniej
wskazanienaogródziemskiczłowiekajakoodmiennyodogro-
durajskiego,podarowanegomuprzedupadkiemiutraconego.
Najogólniejrzeczbiorąc,mówiona,żeKandyduwolnionyod
nieszczęśćOpatrznościzabierasięsamzawłasneludzkiespra-
wywsposóbniezależnyodwyrokówboskich.Rzeczyziemskie
