Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
II.Przykłady
Zanimomówimyfilozoficznąproblematykęeksperymentówmyślowych,podamyjegoprzykłady,
zaczerpniętewwiększościzfizyki.Wybraliśmytenajpopularniejsze,niektóreznichprzydadząsię
namwdalszymciągu.
PodróżKeplera[18]toopisfikcyjnejpodróżynaKsiężycpodjętejprzypomocydemona.Kepler
opisuje(mniejwięcejprawidłowo)ZiemięwidzianąprzezmieszkańcówKsiężyca,możnawięcuznać
jegoutwórzaeksperymentmyślowyzdziedzinyastronomiiobserwacyjnej.
RówniaStevina[19],[20]stanowigeometrycznydowódwarunkurównowagisiłnarównipochyłej
przypomocy„naszyjnika”oplatającegoklin.Maoncharakterkonstruktywny.Jednymzzałożeń
eksperymentujestrzeczjasna,intuicyjneprzekonanie,iżnaszyjniksięnieporusza—gdybybyło
odwrotnie,mielibyśmy
perpetuummobile
.
Rys.1.1.RówniaStevina[21]
PochylnieGalileusza[22]sąciągiempołączonychrównipochyłych.Równięprawąostałym
nachyleniułączymykolejnozrówniamipolewejstronieonachyleniucoraztomniejszym.Przy
brakutarciaciałoześlizgującesięzestałejwysokościporówniprawej,podniesiesięnatęsamą
wysokośćpokażdejzrównilewych,choćoczywiściezpowoducorazmniejszychwartości
bezwzględnychprzyspieszeńpionowychkolejne,wznosząceczęściruchubędątrwałycorazdłużej.
Wgranicylewarówniastaniesiępoziomicą,aruchponiejtrwaćbędziewnieskończoność
zprędkościąuzyskanąupodnóżarówniprawej.TakzresztąGalileuszdowodziszczególnego
przypadkuzasadybezwładności.
Rys.1.2.PochylnieGalileusza
KamienieGalileusza[23].Zrzucasiędwazłączonekamienieoróżnymciężarze.Wedle
Arystotelesalżejszykamieńspadawolniejodcięższego,zatempierwszypowinienspowalniaćruch
drugiego.Jednakpołączonekamieniesącięższeodkażdegozosobna,przetorazemwinnyspadać
jeszczeszybciej.Zesprzecznościwychodzisięuznając,żeprędkośćspadanianiezależyodciężaru
kamienia.Odpowiadatemueksperymentrzeczywisty[24].
MłynLeibniza[25]toinspekcjawnętrzaodpowiedniodużejmaszynymyślącej,np.orozmiarach
młyna.Obserwatorniezauważyżadnychprocesówpsychicznych,tylkoczęścimechaniczneiich
ruchy.Matobyćargumentprzeciwkosprowadzalnościpostrzeżeńdoprocesówwukładach
mechanicznych,azatym,iżpostrzeżeniaiichzmianymożnaznaleźćtylkowsubstancjiprostej.
Leibnizrzeczjasnasugeruje,iżpodobnyrezultat,cowizytawmyślącymmłynie,miałaby
mikroskopowaobserwacjamózgu.
WniszczejącymokręcieTezeusza[26]wymieniasiępokoleiwszystkieelementykonstrukcji.Czy
jesttowciążtensamprzedmiot?
WiadroNewtona[27]jestłatwymeksperymentemrzeczywistym,któryNewtonpewniewykonał
sam.Uwzględniasięgojednakwdyskusjachoeksperymentachmyślowychzewzględu
namodyfikacje,mającejużspekulatywnycharakter,atakżeznaczeniedlapóźniejszychrozważań
teoretycznychobezwładnościigrawitacji.Samodoświadczeniepoleganawprawieniuwiadra
wypełnionegowodąwruchobrotowy.Wmiaręprzekazywaniaruchuwodzie,jejpowierzchnia
