Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
17
IwanaIIIksiążęMoskwybyłteżnazywanygosudar,odwstąpieniazaśnatronjego
wnukaIwanaIVgosudarstałsięczęściąformalnejtytulatury.
Jestznamienne-piszePipes-żewyrazokreślającyDwładcę”wdzisiejszejrusz-
czyźniepochodzizterminologiiprywatnoprawnej,odsłowa,któreoznaczało
właściciela,azwłaszczawłaścicielaniewolników.Choćwyrazgosudarstwotłumaczymy
jakoDpaństwo”,trafniejszymodpowiednikiembyłybyDwłości”(Ddomena”,Ddwór”).
SłowoDpaństwo”zakładaróżnicęmiędzytym,coprywatne,atym,copubliczne,
międzydominiumaimperium.Gosudarstwoniematakichkonotacji;jesttodominium
wczystejpostaci,oznaczające,jakwiemy,Dabsolutnąwłasność,wykluczającąwszel-
kiepretensjeiobejmującąprawododowolnegoużytkowania,nadużywaniaizni-
szczenia”
18
.
JużwpołowieXVIIwiekucarowierządzilinajwiększympaństwemnaświecie.
RosjabyłatakwielkajakresztaEuropy,azSyberiątrzykrotnieprzerastałaStary
Kontynent.Natomiastgęstośćzaludnieniabyłatutajwyjątkowomała.Pipespodaje,
żemiędzyUralemastolicąSyberiiTobolskiem,naprzestrzeni750kilometrów,żyło
tylkoniespełna10000mieszkańców.Abyskutecznierządzićtakimpaństwem,Ro-
sjaniemusielistworzyćsprawnąipotężnąmachinęwojskowo-policyjną.Rosja,zda-
niemRościsławaFadiejewa,byłaprzedewszystkimDdyktaturąwojskową”
19
.
RównieżdeCustine,oczymbędziejeszczemowa,zwracauwagęnazmilitaryzowanie
imperiumcarów,atowporządkuspołecznymoznaczałocałkowitepoddaństwo
naroduiukładniewolniczywobecwładcycaragosudara.Trwogąprzejmujeobraz
niewolnikanakolanachmarzącegooświatowymimperiumorazczarnawizjacałko-
witegoskoszarowaniapaństwa.
RozwijającwątekmilitaryzacjiRosjijakotrzecielementwładzyautorytarnej,
należyzwrócićuwagęnajejaspektzewnętrzny(politykaekspansjonistycznaiobrona
granic)orazwewnętrzny(rozbudowanysystemrepresyjno-policyjny).Modelowym
przykładem,wzorcemtakiej-tyleżokrutnejcobezwzględnej-władzyjestoprycznina,
októrejJózefWissarionowiczStalinpisałzzachwytemw1947roku:DOpricznina-
tokrólewskiewojsko...nowoczesnaarmia”.
Terminopriczoznaczaczęśćmajątkudożywotnionależnąwdowie,alemateż
znaczenieDoddzielenie”orazmożeoznaczaćchłopówpracującychnaroliwniektó-
rychklasztorach.Słowozagnieździłosięwjęzykurosyjskimwpostacineologizmów
opricznina,opricznikisątosynonimyokrutnej,bezwzględnejwładzy.Ustanawiając
opriczninę,IwanGroźnypodzieliłpaństwosztucznie,zcałąbrutalnością,nadwie
części:DZnienawidziwszymiastaswoje-opisujedziałaniacaraChronografz1617
roku-całąziemięswegopaństwaniczymsiekierąprzepołowił”
20
.Dalejreakcjeidą
łańcuchowo-DTohufiecszatańskiutworzonyprzezciebienazgubęchrześcijań-
stwa”
21
-gromisatrapęw1568rokumetropolitaFilip.Trzebaprzyznać,żesza-
18
Ibidem,s.79-80.
19
Zob.R.Pipes,Rosyjskikonserwatyzm,op.cit.,s.12.
20
21
Cyt.zaM.Heller,op.cit.,s.162.
Ibidem.
